Welke Rus gaat daadwerkelijk naar het front?

Gejaagd en met vier hele grote koffers kwam het Russische echtpaar op 22 september ons vakantiehotel in Vilnius binnen gesjeesd. Op hun gezichten zag ik pure opluchting: ze hadden het gehaald! In de lobby hield een nerveuze Russische man al de hele dag een mobieltje aan zijn oor en ik hoorde hem iemand adviseren vanuit Moskou de bus te nemen. Dat iedereen haast heeft is begrijpelijk, want ook Litouwen denkt erover Russen op een toeristenvisum niet meer binnen te laten, om verdere 'russificatie' van het land te voorkomen. En aan Russische kant dringt men aan op een uitreisverbod voor de ongeveer twee miljoen mannen tussen de 18 en 55 jaar, die in principe voor dienstplicht of mobilisatie in aanmerking komen. De door de politiek zo zorgvuldig bewaakte grens tussen propaganda over de Oekraïne-oorlog en de werkelijkheid bestaat niet meer: iedereen beseft nu dat het om leven of dood van zichzelf of zijn geliefden gaat. Welke Russen gaan er daadwerkelijk naar het front?

Tijdens de periode van de lijfeigenschap, die tot midden 19de eeuw in Rusland heeft bestaan, kregen de landheren de totale zeggenschap over de mensen die op hun landgoed woonden en werkten. Als tegenprestatie leverden ze aan de tsaar een vast percentage soldaten voor het leger, op straffe van verbanning naar Siberië. De huidige gouverneurs moeten eveneens een bevel van het Kremlin uitvoeren, linksom of rechtsom, anders kost het ze hun baan. Om er zeker van te zijn dat ze het voor hen opgelegde quotum halen, rekruteren ze iedere man in hun gouvernement die ze maar kunnen vinden. Bureaucratie en corruptie vieren hoogtij. Wie dit onterecht vindt wacht een moeilijk verweer bij de rechter, omdat die meestal de kant van het regime kiest.  

Wie gaan er in ieder geval wel? De regering belooft behalve salaris ook voordelen voor de gerekruteerde soldaten en hun gezinnen. Zo kunnen ze betalingsuitstel krijgen voor leningen en hypotheken, moeten banken zich coulant opstellen bij achterstallige rentebetalingen, wordt de huidige baan bij terugkeer gegarandeerd en burgemeester Sobjanin van Moskou doet daar bovenop nog eens extra salaris voor de eigen stadsgenoten. Wie trapt hierin? Degenen met financiële problemen en degenen uit ver gelegen gebieden, degenen bij wie de hoop op een beter leven sterker is dan de angst voor de oorlog. En wie gaan er nog meer, maar dan tegen hun zin? Dat zijn degenen die opgepakt worden tijdens protesten. Voor straf worden zij meteen gerekruteerd, wat een grote hindernis opwerpt voor hen die iets willen doen tegen de oorlog en een oppermachtig middel om elke weerstand de kop in te drukken.

Wie gaan er niet? Een van de adviezen van Russische anti-oorlog sites is: zorg dat je onvindbaar bent. Schrijf je bij je huidige adres uit en duik onder. Dat is moeilijk als je een vaste baan hebt en de rekruteerders je bij je werkgever alsnog weten te vinden. In het onmetelijke Rusland weet iedereen dat je de bossen in kunt vluchten wanneer je echt in de problemen komt. De taiga staat erom bekend dat je nooit wordt gevonden als je dat niet wilt. Opstandige boeren, politieke en religieuze radicalen, gevluchte gevangenen, criminelen, verzetsstrijders en eigenzinnigen vonden er altijd een veilig heenkomen. Na de perestrojka vertrokken ook mensen naar de bossen omdat de grote maatschappelijke veranderingen van die tijd hen boven het hoofd groeiden. Ben je relatief onafhankelijk en uit het goede hout gesneden, dan zou je de taiga kunnen overwegen. Maar de beste methoden om niet te hoeven gaan zijn geld en relaties. Als je de weg kent en genoeg contanten hebt is in Rusland alles te koop. Dat betekent dat de elite ook deze keer de dans ontspringt.

Verwante blogs:

Inheemse minderheden vooral Russisch soldatenslachtoffer in Oekraïne (juni 2022)

Wie zijn de kluizenaars in de Siberische taiga? (april 2019)

Youtubefilmpje: ‘You are military men now’: Russian officer yells at conscripts after Putin announced mobilisation (The Telegraph, 27 September 2022)