Russen knielen niet voor alles en iedereen

Knielende Russen voor tsaar Boris Goedonov

De spelers van het Russisch elftal zullen raar hebben opgekeken toen op het EK-voetbal in 2021 veel westerse spelers hun volkslied op één knie meezongen. Wellicht zullen ze pas later begrepen hebben dat deze actie een steunbetuiging was voor de Black Lives Matter beweging. Wat er precies in de hoofden van het Russische team omging zullen we nooit weten, maar mogelijk zullen er een paar gedacht hebben: Wat maken jullie je in het Westen druk, bij ons in Rusland sterven er honderden per jaar door incidenten met de politie. Vast staat dat geen enkele Russische sporter taking the knee als gebaar overnam. Bij een andere sport - de Grand Prix van 2023 - waar hetzelfde gebeurde, verklaarde de Russische coureur Daniil Kviat: “Het was allemaal onbegrijpelijk voor mij omdat het een beetje tegen mijn Russische mentaliteit ingaat. In Rusland kniel je alleen voor je vaderland, voor de vlag en voor God.”

Over het knielen van Russen schreef de in Moskou wonende tolk en vertaler Michele A. Berdy, vaste columnist bij The Moscow Times, het op de hak nemend: “In literature, plays, political speeches and chats with the neighbor, Russians are always literally or figuratively falling to their knees, being brought to their knees, or rising up from their knees. Russia must be a great market for orthopedic surgeons.” Dat is dus ruim meer dan alleen voor God, vaderland en vlag.

Je ziet het altijd in Russische orthodoxe kerken: mensen staan dicht op elkaar gepakt, af en toe in devotie knielend op de stenen vloer. Of als zondaar geknield in de biechtstoel, of knielend voor een icoon om, een kruis slaand, weer op te staan en de icoon te kussen. In christelijke kerken komen uitingen van onderdanigheid aan God eveneens voor. Maar Russen knielen ook op Russische bodem als ze lang weggeweest zijn, als een gebaar van nederigheid tegenover het grootse Rusland. Russen knielden tot voor kort voor hun machthebber om hun afhankelijkheid te tonen. En dat was niet altijd vrijwillig. Tsaar Nicolaas I stopte in de 19^de eeuw de rellen tijdens de eerste cholera-epidemie door op het hoofdstedelijke Sennajaplein in Sint-Petersburg de relschoppers op de knieën te dwingen, met hun pet in de hand.

Hoe mensen in verschillende samenlevingen hun lichaam bewegen is een oud aandachtsveld in de antropologie, door de Amerikaanse antropoloog Edward Hall the silent language genoemd. Groepen ontwikkelen allerlei normen en verwachtingen rond lichaamsbewegingen, die door de groep als een eigen ‘lichaamstaal’ worden begrepen. In klassieke opera's, films, boeken en in de beeldende kunst treffen we Russen veelvuldig op de knieën aan, in combinatie met een gebogen rug. Hier spreekt onderwerping uit, dankbaarheid en eerbied. Je neemt daarbij de pet af om God of de tsaar respect te betonen, aan wie je al het goede te danken hebt. Het is feodaal gedrag, maar zeker in de kerk zie je die onderworpenheid nog steeds.

De voetballers draaien hun rug niet naar het publiek, dat zou respectloos zijn. Ze steken ook geen vuist op, zoals in de Black Power beweging. De Russische voetballers zullen het niet begrepen hebben: op één knie knielen is half knielen. Knielen hoort ook niet bij voetbal. Waar gaat het over? Voor wie knielen? Woedend zijn op wie? Op een concept, een idee? In Rusland is racisme officieel geen onderwerp. Een van de reacties op de video die hieronder te zien is, luidt: “We have nothing to apologize for; Russia never had African colonies.” En daarmee is voor hem en voor de Russische sporters de kous af.

Verwante blogs:

Zwarte Amerikanen voelden zich in Sovjet-Rusland eindelijk gelijk (juli 2018)

"Russisch van binnen maar zwart van buiten" (feb 2019)

Youtubefilmpje:  (Russia doesn't kneel infront of anyone, EK 2021)