Zwarte Amerikanen voelden zich in Sovjet-Rusland eindelijk gelijk

Honderden zwarte Amerikanen reisden in de eerste decennia na de Russische Revolutie naar Sovjet-Rusland. Radicale communisten zaten erbij, maar ook avonturiers. Allemaal hadden ze gehoord dat er gegarandeerd werk was en voorál, dat sociale klasse belangrijker was dan huidskleur. Bovendien hadden Russen zwarte mensen nog nooit tot slaaf gemaakt. Dat lot trof alleen de eigen boerenbevolking, de zogeheten lijfeigenen. Sommige zwarte Amerikanen zagen bovendien verwantschap tussen de eigen spirituals en Russische volksliedjes. Hun sociale impact was relatief groot en zo'n vijftig afstammelingen wonen er nu nog. Sana Krasikov beschrijft in haar semi-fictieve De Terugkeer van Florence (2018) hoe blanke Amerikanen in de jaren dertig geschokt reageerden, toen in een Moskouse bar een zwarte Amerikaan een show opvoerde met een blonde Russische vrouw. Krasikov: "In de meeste delen van Amerika zou tegen deze paarvorming bezwaar bestaan, zo niet op legale dan toch op morele gronden."

==============================

Maar in 1928 nam Stalin het roer van Lenin over en toen was het afgelopen met de ideologische bescherming

==============================

De tolerantie in de Sovet-Unie voor zwarte mensen is goed verklaarbaar. Daarvoor wilden de tsaren juist iedereen 'russificeren'. De talrijke inheemse etnische minderheden werden toen verplicht de Russische taal, religie en cultuur aan te leren. Maar Lenin veranderde dit radicaal: het proletariaat werd de belangrijkste maatschappelijke categorie en de etnische minderheden hoorden hier automatisch bij. Iedereen binnen deze categorie werd gelijk behandeld en kon zijn eigen cultuur behouden. Vanwege het belang van internationalisering ('Proletariërs aller landen verenigt U!') kregen daarnaast ook buitenlandse etnische minderheden in Sovjet-Rusland dezelfde rechten. Op die manier bood de socialistische gelijkheidsideologie zwarte Amerikanen bescherming tegen discriminatie. De etnisch Russische bevolking reageerde aanvankelijk voornamelijk welwillend. In 1928 nam Stalin echter het roer van Lenin over en was het snel afgelopen met de ideologische bescherming. Voor Stalin werd nationalisme steeds belangrijker dan socialisme en in dat licht beknotte hij de vrijheid voor etnische minderheden.

Herinvoering van het nationalisme was volgens Stalin noodzakelijk omdat zeker op het platteland het socialisme nauwelijks aansloeg. De Habsburgse schrijver Joseph Roth constateerde hetzelfde in 1920 in Spoken in Moskou (2018): "Ik heb met verschillende kozakken gesproken die nog nooit van Lenin hadden gehoord." Stalin stuurde de etnische leiders naar de Goelag en deporteerden hele etnische groepen. Iedere buitenlander werd vanaf dat moment tot persona non grata verklaard. Zwarte Amerikanen - etnische minderheid én westerling - leden hier dubbel onder. In deze nationalistische sfeer kregen zwarte Amerikanen steeds vaker met discriminatie te maken. In de jaren '60 veranderde de sfeer omdat de Russische autoriteiten zwarte Afrikaanse studenten uit ex-westerse koloniën massaal uitnodigden in de Sovjet-Unie te komen studeren. Stalins dochter Svetlana Alliloejeva verhaalde in Twintig brieven aan een vriend (1967) hoe in die jaren het Rode Plein in Moskou 'vol stond met mensen van alle huidskleuren'. Maar ook dit duurde niet lang: steeds meer Russen raakten er toen kennelijk van overtuigd, dat de regering zwarte Afrikanen voortrok. Al met al kun je stellen dat zwarte mensen zich in Sovjet-Rusland maar heel eventjes echt gelijk moeten hebben gevoeld.

Verwante blog:

Amerikaanse migranten kwijnden weg in Sovjet-Rusland

Youtubefilmpje: trailer van de documentaire Black Russians: The red experience (2012) 'Work-in-progress documentaire rondom zwarte Amerikaanse professionals die Stalins Rusland als het beloofde land zagen.'