Amerikaanse migranten kwijnden weg in Sovjet-Rusland
Naïeve mensen trof je niet alleen aan in Sovjet-Rusland of onder toenmalige westerse communisten. Zelfs in het decennium van de Grote Terreur, de jaren '30, wilden honderden Amerikanen per se naar de Sovjet-Unie emigreren. Zij vormen het onderwerp van het semi-fictieve De terugkeer van Florence (2018) van Sana Krasikov. Wat je na lezing bijblijft is niet alleen de wreedheid van het Sovjetregime, maar ook de onverschilligheid van de VS ten aanzien van hun lot. Hun leven blijkt één grote zoektocht naar waarheid, met zelfbedrog als vaste constante. Het ging om idealistische communisten, maar ook om economische migranten die vanwege de Grote Depressie in eigen land in de Sovjet-Unie geld hoopten te verdienen. Of om de liefde. De foto laat een Amerikaans arbeiders-baseballteam zien in het Moskouse Gorki Park. Aanvankelijk stond de Sovjetstaat dit 'kapitalistische' spel toe, maar bats en ballen waren alleen in het thuisland te verkrijgen en dat viel niet mee. Zelfs een vraag over je paspoort bij de Amerikaanse ambassade kon al twijfel doen rijzen over je Sovjetloyaliteit en leiden tot gevangenschap.
In De terugkeer van Florence emigreert de 24-jarige idealistische, nieuwsgierige, intelligente en Russisch sprekende Florence Fein, kleindochter van een Amerikaanse communist. Ze reist een Rus achterna op wie ze verliefd is geworden, maar ook om eindelijk een ‘betekenisvol leven’ te kunnen leiden. Na aankomst wordt haar paspoort ingehouden en nooit meer teruggegeven. Haar weinig idealistische werk bij een internationale bank in Moskou, waar ze uiteindelijk haar Amerikaanse echtgenoot Leon vindt, put haar volledig uit. Tot overmaat van ramp wordt eerst Leon en daarna Florence als ‘volksvijand’ naar een werkkamp gestuurd en hun zoon Julian naar een weeshuis. Toch blijft Florence tot haar dood kennelijk geloven in het Sovjetregime. Voor Julian vormt het de reden om alles over zijn ouders op te vragen, zodra de KGB-archieven in de jaren ’90 opengaan. Hij verdenkt zijn moeder ervan een KGB informante te zijn geweest, om zo haar gezin te kunnen redden van de ondergang. Het zit echter gecompliceerder in elkaar en zijn moeder wordt in zijn ogen zelfs een heldin.
Het boek gaat ook over de relatie tussen Rusland en de VS. President Roosevelt toonde zich nogal onkritisch tegenover Stalin en de Amerikaanse ambassade in Moskou gaf meestal niet thuis als een van hun onderdanen een beroep op haar deed. Ze hadden immers willens en wetens de 'Amerikaanse Droom' voor het 'Sovjet Paradijs’ ingeruild? De Amerikaanse ambassadeur destijds, Joseph Davies, staat erom bekend dat hij de zuiveringsprocessen van Stalin op dezelfde manier bijwoonde als een ballet in het Bolsjoj theater. Tim Tzouliadis schrijft in zijn non-fictieve The forsaken: An American tragedy in Stalin's Russia (2008) over hetzelfde thema en laat daarin zien hoeveel Amerikaanse migranten eindigden in de goelag, waar ze vaak slechtere overlevers bleken dan de Russen. Vermiste Amerikanen uit Stalins Rusland zijn nu, mede door de toenmalige houding van de VS, vaak alleen nog terug te vinden in boeken zoals van Tzouliadis en Krasikov.
Zie ook Naïeve buitenlanders in de Russische Revolutie' en www.Rusland-colleges.nl voor meer info.
YouTube introductie van Mission to Moscow (1943) van Michael Curtiz, verfilming van het pro-Rusland boek van oud-Amerikaans ambassadeur Joseph Davies
Reacties