A- A A+

Als antropoloog wil ik Rusland in het sociale detail tot leven wekken. In deze blog bericht ik tweewekelijks over mijn ervaringen tijdens mijn Russische reizen. Maar ook een nieuwsbericht, publicatie of speciale gebeurtenis uit de Russische geschiedenis kunnen me aanzetten tot reflectie. Bij de blogs vindt u een illustratief YouTube-filmpje.

Waarom gaan Russische dictators zo behoedzaam om met hun literaire genieën?

Stalin-Bron-Wikipedia-011120

Russische dictators waren en zijn nog steeds almachtig, maar ze weten niet hoe ze moeten omgaan met een literair genie dat kritisch is over hun beleid. Zo vond Stalin het moeilijk de geniale dichter en schrijver Boris Pasternak definitief het zwijgen op te leggen, en een halve eeuw eerder wist tsaar Alexander III niet wat hij met de beroemde en recalcitrante schrijver Lev Tolstoj aan moest. Vanwaar die omzichtigheid? Diverse literatoren verklaren de behoedzaamheid van Russische dictators uit de maatschappelijke functie van de schrijvers. Maar er is meer aan de hand.

 

In De zaak Zjivago (2014) halen Peter Finn en Petra Couvée Sergio d'Angelo aan, de Italiaanse journalist aan wie Pasternak (1890-1960) het manuscript van zijn roman in 1957 heimelijk liet overhandigen. In het begeleidende briefje schreef Pasternak: "Hierbij nodig ik je uit voor mijn executie." Hij was er namelijk van overtuigd dat hij vanwege Dokter Zjivago door Chroesjtsjov zou worden vermoord. Chroesjtsjov en eerder Stalin bepaalden immers wie van de grote kunstenaars in luxe konden leven en met publieke eer werden omringd, en wie de Lubjanka gevangenis ingingen voor marteling en executie. Pasternak werd nooit naar de gevangenis of de Goelag gestuurd en zelfs niet voor een rechtbank gesleept. Volgens Pasternaks vriendin Olga Ivinskaja - die wel gevangen werd gezet vanwege haar omgang met hem - voltrok zich tijdens Stalin tussen beiden zelfs een 'stil duel'. Pasternak schreef Stalin al vrij snel persoonlijke brieven en smeekte hem zijn familie en hem te sparen. Stalin zelf belde Pasternak op, bijvoorbeeld om hem te beschuldigen van slapte omdat hij het niet opnam voor zijn vriend Osip Mandelstam die toen net door hem gevangen was gezet.

 

In de tweede helft van de 19de eeuw verging het Tolstoj (1828-1910) eigenlijk niet anders. Ook hem durfde geen enkele tsaar echt aan te pakken. In 1881 stuurde hij een petitie naar Alexander III (1881-1894) met het verzoek de levens van de moordenaars van diens vader te sparen. De vreedzame en zich steeds verder uit de wereld terugtrekkende Tolstoj keerde zich met zijn religieus anarchisme uiteindelijk ook tegen de orthodoxe staatskerk. Dit werd door de regering opgevat als een affront en prompt volgde excommunicatie. A.N. Wilson, een biograaf van Lev Tolstoj, citeert uit de reactie van de tsaar: "Does that mean that he is plotting against my life?" De biograaf ziet hierin vooral de wereldvreemdheid van de tsaar: "This reply shows how stupid and remote the Emperor was from anything." Tolstoj werd voortdurend in de gaten gehouden door de geheime politie. Aan het eind van zijn leven werd hij steeds meer gezien als een excentriekeling en liet men hem verder met rust.

 

De ene literator denkt dat dat komt omdat dictators het literaire genie vooral zien als nar of 'heilige dwaas', bekende maar ongevaarlijke figuren uit de Russische geschiedenis. De ander is van mening dat dictators niet willen dat diens executie hem tot martelaar maken. Een derde verklaart het vooral uit hun ontzag voor een creatieve geest, waaraan vaak occulte gaven worden toegekend. Volgens mij is er nog iets belangrijkers aan de orde. De macht van een dictator is gebaseerd op maatschappelijke controle, dwang en geweld. Maar als geen ander beseft hij ook dat er ooit een einde komt aan die macht, al dan niet door een aanslag. Alexander III overleefde in 1887 zo'n aanslag ternauwernood. In een dictatoriaal regime kan een bepaalde gebeurtenis opeens een zodanig momentum verkrijgen, dat de bevolking niet langer bang is voor repressie en massaal in opstand komt. De staatsexecutie van een in Rusland geliefd schrijver kan zo’n momentum zijn.

 

Verwante blogs:

Wordt de Russische onverschilligheid voor democratie doorbroken? (aug. 2020)

De klop op de deur (sept. 2017)

Youtubefilmpje '21 Facts About Leo Tolstoy' (2014)

3,44 min. 

 

Reacties

 
Er zijn nog geen reacties.
Log in of registreer je als je een reactie wil schrijven.