Betekent dit het einde van multicultureel Tatarstan?

Medvedev in Tatarstan (2011)

Tot nu toe gold de republiek Tatarstan als het belangrijkste bastion van het Russische federalisme. Nu heeft het Kremlin in haar drang tot centralisering besloten de president van de republiek niet langer 'president' te noemen maar 'gouverneur' en de republiek is weer een gewone provincie. De maatregel betekent officieel het einde van de decennialange autonomie van vooral de Tataarse moslimbevolking. Enkele jaren geleden was ik in de hoofdstad Kazan en keek mijn ogen uit. Wat een rijk gedecoreerde stad en islamitische en orthodoxe uitingen zo kriskras door elkaar. En zo modern! Drie eeuwen eerder uitte Catherina de Grote een soortgelijke bewondering voor Kazan, nadat ze de regio die nu Tatarstan heet had geannexeerd. Hoe moet het nu verder? Al eeuwen lang laten Tataren zien dat ze zich niet zomaar gewonnen geven. 

Het waren Mongoolse strijders die in de dertiende eeuw het latere Tatarstan van de Wolga-Bulgaren veroverden. Vanwege haar gunstige ligging aan de rivier de Wolga beschikte de regio over uitgebreide internationale handelscontacten en was daardoor al vroeg ontwikkeld. De Russische tsaar Ivan de Verschrikkelijke veroverde om die reden in de zestiende eeuw de stad Kazan op de Mongolen en orthodoxe missionarissen begonnen de islamitische Tataren meteen te christenen.Tegelijkertijd groeide de instroom van Russische kolonisten zodanig dat de oorspronkelijke bewoners zich gingen verzetten. In de hoop de Tataren nog sneller te kunnen kerstenen richtte Peter de Grote er begin 18de eeuw de eerste orthodoxe theologische academie op en liet de meeste moskeeën afbreken. Maar de Tataren dreigden met steeds gewelddadigere opstanden en de tsaar liet hen de moskeeën weer opbouwen. Wel werden de nieuwe moskeeën tussen talrijke orthodoxe kerken in gebouwd. Zo ontstond het huidige gemêleerde stadsgezicht van twee religieuze uitingen door elkaar heen. 

De 'verlichte despoot' Catherina de Grote kreeg eind 18de eeuw oog voor de handelsgeest van de Tataren en benoemde ze in vaak hoge posities in de politiek. Begin 19e eeuw kreeg Kazan haar eerste universiteit en steeds meer Tataren trokken naar de universiteit in Moskou en Sint-Petersburg. De onderwijsvernieuwingen leidde tot een zelfbewuste intellectuele elite en een rijke Tataarse bourgeoisie. De conservatieve Nicolaas I moedigde het orthodoxe missionarissenwerk echter weer aan, maar het effect bleek contra-productief. Veel Tataren die zich eerder tot othodox-christen hadden bekeerd, werden weer moslim. Het in die tijd overal opkomende nationalisme versterkte de behoefte aan een eigen regionale identiteit en dit leidde tot een Tataarse regering voor Tatarstan. In de jaren dertig van de twintigste eeuw liet de centralistische Stalin de Tartaarse regering en het grootste deel van de intelligentsia echter deporteren of vermoorden.

Na 1990 werd Tatarstan weer een autonome republiek en onderdeel van de Russische Federatie, met momenteel zo'n vier miljoen inwoners van wie de helft Tataren. Tatarstan is nu een van de meest welvarende gebieden van Rusland en Kazan wordt zelfs Ruslands derde hoofdstad genoemd. De Tataren van Tatarstan hebben nog steeds grote invloed op de Russische maatschappij. Verreweg de meeste inwoners omarmen de islamitische én orthodoxe cultuur en geradicaliseerden vind je er nauwelijks. Aan de huidige ingrepen in de politieke structuur van de republiek gingen enkele oekazes vooraf, zoals het verbod op het Tataars als tweede taal in het onderwijs. Gaan de Tataarse cultuur nu verdwijnen of verzetten de Tataren zich opnieuw tegen russificering? Met de opheffing van de republiek Tatarstan betekent het begrip 'Russische Federatie' echter nog minder dan daarvoor.

Verwante blogs:

Zijn de Tataren de modelmoslims van Rusland? (juni 2016)

Onderhuidse spanningen op multi-etnisch Kamtsjatka (okt 2020)

YouTube filmpje: 'KAZAN the Capital of Tatarstan and Russia's Third Capital. Kazan is the capital of Tatarstan and one of Russias 22 Republics. It has a fascinating history from first being ruled by the Bulgars to the Mongols and now the Russians.' (ca. 2021) .