Onderhuidse spanningen op multi-etnisch Kamtsjatka

Vliegend van Novosibirsk naar Tomsk vertelde de jonge vrouw uit Kamtsjatka naast me geestdriftig over haar geboorteplaats. Het meest oosterse Russische schiereiland waar je alleen per vliegtuig of met de boot kunt komen, met overal vuurspuwende vulkanen en borrelende warmwaterbronnen? Ja zeker, daar wilde ik naar toe en ze gaf me spontaan haar telefoonnummer. Gelukkig hebben we nu al de roman van de slavist Julia Phillips, Verdwijnende aarde (2020). Ook al is het fictie en gaat het niet over de natuur, het realistische gehalte is hoog want Phillips deed er twee jaar lang veldonderzoek. Op basis hiervan toont ze het leven van zo'n vijftiental redelijk tot goed opgeleide vrouwen die, ieder op hun eigen manier, te lijden hebben van onderhuidse sociale spanningen. Expliciet komt dit naar voren als een jonge vrouw van inheemse Eveense afkomst en twee etnisch Russische meisjes 'zomaar' verdwijnen. De eerste verdwijning doet nauwelijks stof opwaaien, maar de tweede zoveel te meer. Wat doet een verschillende etnische achtergrond met de levens van mensen die op dit nogal geïsoleerde schiereiland bij elkaar wonen? Op Kamtsjatka domineert een grote meerderheid etnische Russen, met overigens zelf ook geen florissant leven, diverse autochtone minderheden. Gelukkig kiest Phillips geen partij. Via interne monologen en persoonlijke fantasieën toont ze hun sociale angsten op een intrigerende want bijna terloopse manier. 

Als kolonisten vestigden de etnisch Russen zich er een paar eeuwen geleden, zogenaamd in onbewoond gebied. Het tegendeel bleek echter het geval. Evenen, Tsjoektsjen, Korjaken en Itelmenen leefden en leven er nog steeds, met visserij en rendierteelt als hun belangrijkste bestaansbron. Grotendeels in de periferie, maar ook steeds vaker in de hoofdstad Petropavlovsk. In deze stad siert het beeld van haar stichter Vitus Bering het centrum, waar zo'n 200.000 mensen wonen, de helft van de totale bevolking. In Verdwijnende aarde studeren bijna alle inheemse vrouwen die er een rol in spelen aan de universiteit in Petropavlovsk. Vanwege hun Aziatische gelaatstrekken zijn ze in het straatbeeld duidelijk herkenbaar. Ze doen hun best hun afkomst niet te verloochenen, maar ervaren tegelijkertijd het wantrouwen waarmee veel etnisch Russen hen bejegenen. De statushiërarchie is al lang geleden gefixeerd: eerst de etnisch Russen, en dan - ver daaronder - de inheemse groeperingen. Etnische Russen en inheemsen vertrouwen hooguit de mensen uit hun eigen etnische gemeenschap. Toch zijn er veel gemengde huwelijken. Maar bijna iedereen denkt precies te weten waar men 'echt' bijhoort en juist dat vormt een belangrijke bron van spanning.

In Phillips' roman prijst de jonge Eveense vrouw Ksjoesja zich bevoorrecht vanwege haar relatie met de grillige Roeslan, een etnisch Rus. Tegelijkertijd voelt ze zich aangetrokken en meer thuis bij Tsjander, een Korjaak. Uiteindelijk kiest Ksjoesja voor Roeslan, want trouwen met een etnisch Rus verhoogt je sociale status. Maar veel inheemse ouders vinden een inheemse partner beter voor hun kind, het liefst uit de eigen gemeenschap. Tsjegga, de broer van Ksjoesja, is verliefd op Nadja. De Eveneense ouders van Nadja zeggen over hem: 'Een goede jongen, inheems zoals zij, en van een plek afkomstig die niet de hunne was maar genoeg op de hunne leek, met andere woorden niet te wit, niet buitenlands'. Maar de etnisch Russische vrouwen hebben het ook moeilijk, met hun vaak alcoholische of onbereikbare echtgenoten. Stiekem verlangen ze naar een beter leven in het buitenland, naar de overzichtelijke Sovjettijd of fantaseren ze over onrealistische sex met Centraal-Aziatische arbeidsmigranten. Moskou ligt 6500 km te ver weg om er op te kunnen bouwen. Toch lijken lokale ambtenaren vooral bang voor het centralistische Kremlin, dat hen zomaar hun baan kan afnemen. En het oplossen van de verdwijningen lijkt mede zo lang te duren, omdat ze hun vingers niet willen branden aan al die multi-etnische of andere sociale spanningen. 

Verwante blogs:

Geleerd maar onervaren in woest Siberië (juli 2019)

'Anders stuur ik je naar Siberië!' (sept. 2016)

Youtubefilmpje 'Russia with John Cull. Petropavlovsk - Kamchatsky' (2013)