Zijn de Tataren de modelmoslims van Rusland?

Moslims hebben in het Russische nieuws net zo’n negatieve bijklank als bij ons. Anders dan bij ons gaat het in Rusland om een inheemse religie. En het nieuws gaat nooit over Tataren. Hoewel de Tataren er de grootste etnische minderheid zijn, horen we eigenlijk zelden over hen. Het lijken wel modelmoslims. In de deelrepubliek Tatarstan gaat het zelfs buitengewoon goed met de biculturele samenleving en interetnische huwelijken zijn er meer regel dan uitzondering. En de Krim-Tataren komen de laatste tijd niet in het nieuws omdat ze moslim zijn, maar omdat ze op de Krim tegen hun zin pro-Rusland moeten zijn. Maar het ligt zoals altijd gecompliceerder. Tataren wonen verspreid over heel Rusland. Behalve de Tatarstan-Tataren en Krim-Tataren zijn er Wolga-Tataren, Astrakan-Tataren en ook Siberische Tataren, allen genoemd naar de regio's waarin ze leven. 

In 1997 ging ik voor het eerst naar Tomsk, een universiteitsstad in Siberië, 4000 km. ten oosten van Moskou. Tijdens zo'n bezoek nodigde het kunstenaarsstel Lilya en Herman me uit voor een boottochtje op de rivier de Tom. De overkant van de rivier trok mijn aandacht: "Wie wonen daar eigenlijk?", wilde ik weten. “Ach, daar komen wij zelden”, reageerde Lilya laconiek. “Daar wonen andere mensen”. "Maar wat voor mensen dan?", drong ik aan. “Nou, voornamelijk Tataren”. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt. Tataren bleken al in Tomsk te wonen toen Kozakken er begin 1600 het fort met dezelfde naam bouwden, het begin van de stad. In Tomsk wonen nu zo'n 5.000 Tataren en in heel Siberië rond de 400.000 en het zijn praktisch allemaal moslims. ‘Sibir’, Russisch voor Siberië, is een Tataars woord en betekent ‘Het slapende land'. In Tomsk verschillen Tataren uiterlijk nauwelijks van etnisch Russen. Ze zijn misschien iets langer en soms iets donkerder van huid- of haarkleur. En wellicht ogen ze iets Aziatischer? Op straat zie je echter geen baarden of hoofddoekjes en Tataren kleden zich er als ieder ander. Toch weet elke stadsbewoner wie Tataar is, wie met een Tataar is getrouwd en wie Tataarse vrienden heeft.

In de Kaukasus zoals in Dagestan, Tsjetsjenië, Ingoesjetië, Kabardino-Balkarië en Karatsjajevo-Tsjerkessië en in de Tataarse regio's Tatarstan en Basjkirië vormen moslims de meerderheid. Volgens de annalen trouwen etnisch Russen al met Tataren sinds de eersten Siberië binnentrokken. Mijn 93-jarige 'Russische moeder' Jekaterina Michajlovna uit Tomsk meldde me dat haar schoondochter en weduwe Luba een nieuwe man had gevonden. ‘Een Tataar’, voegde ze er wat ongemakkelijk aan toe. Uitgerekend op een dansavond aan de ’Tataarse oever’ van de Tom ontmoetten ze elkaar en het was liefde op het eerste gezicht. Kamil is geboren in Oezbekistan, maar verhuisde in 1998 met zijn ouders naar het dorpje Uljanov, in de buurt van Kazan, de hoofdstad van Tatarstan. Luba vond het  kennelijk toch aantrekkelijker met haar nieuwe geliefde weg te gaan uit Tomsk en naar het meer islamitische Tatarstan te verhuizen.

YouTube filmpje over een Tataars dorp in Tatarstan; 'Een dag uit het leven van het dorp Cherki - Koshchakova, Republiek Tatarstan' (2023)