Willen en kunnen Russen echt niet volwassen zijn?

Russische protesten uit de diaspora tegen de oorlog in Oekraïne, maart 2022

Instemmend maar ook ietwat geagiteerd luisterde ik in Buitenhof naar de interessante Estlands-Nederlandse schrijver Sana Valiulina*. Valiulina schreef intrigerende boeken over Rusland, waaronder het voor mij allermooiste Kinderen van Brezjnev (2014). Eerst merkt ze op dat het Russische volk voor haar nog steeds een groot raadsel is, maar vervolgens vindt ze wel dat Russen zich ondermeer niet tegen Poetin verzetten omdat ze 'nooit volwassen willen en kunnen worden'. En dit zou samenhangen met de 'Russische ziel'. Zou het? En is dit niet erg essentialistisch gedacht? Russen veranderen immers zoals alle mensen veranderen. Bovendien wekt het beeld van een onvolwassen Russische bevolking zeker nu onnodig angst op. Om in te zien dat Russen zich wel degelijk en heel snel 'volwassen willen en kunnen tonen', hoef je alleen maar naar de Russische diaspora te kijken. 

Essentialistisch denken is het toekennen van unieke en onveranderlijke eigenschappen aan groepen mensen. Dat dit voor het kennelijk onveranderlijke 'onvolwassen' gehalte van Russen niet klopt, blijkt bijvoorbeeld eenvoudig voor de in Nederland neergestreken Russen. Van heel dichtbij heb ik meegemaakt hoe mijn Russische vrienden, eenmaal in Nederland, schijnbaar moeiteloos veranderden in autonome en liberale mensen, zodra ze gemakkelijk toegang kregen tot meer waarheidsgetrouwe bronnen in een veilige en democratische omgeving. Volgens de Russisch-Nederlandse Gleb Popov (45) in de Volkskrant duurde het na zijn komst naar Nederland nog wel even "voordat ik van de Russische propaganda loskwam". De meeste Russen in Nederland ondergaan volgens hem min of meer dezelfde ontwikkeling: slechts een enkeling blijft "in de Russische bubbel". En bijna iedereen stelt zich open voor het lot van de Oekraïeners. Popov zelf staat als docent IT aan de Fontys Hogeschool nu wel met een blauw-geel speldje – de kleuren van de Oekraïense vlag – voor de klas. Voor het geval leerlingen hem over de oorlog ter verantwoording roepen. Want dat gebeurt er als je denkt in termen van onveranderlijke Russen die allemaal hetzelfde zijn en dus 'onvolwassen'. Antropologiestudenten wordt vanaf dag één op het hart gedrukt altijd veranderingen te willen blijven zien, want anders raak je op een dwaalspoor. En dwaalsporen veroorzaakt het Kremlin al meer dan genoeg.  

Verwante blogs:

Liever vaderlandsliefde dan democratie (aug 2017)

Waarom stemmen Russen 18 maart op een 'harde hand'? (mrt 2018)

Zit collectivisme Russen 'in het bloed'? (dec 2018)

Youtubefilmpje: 

*Sana Valiulina (Tallinn, 1964) studeerde Noorse taal- en letterkunde in Moskou en emigreerde in 1989 naar Nederland. In 2000 debuteerde ze in het Nederlands met de roman Het kruis. Daarna volgden onder meer de roman Didar en Faroek (in 2006 genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs) en Kinderen van Brezjnev (2014). Haar nieuwste en prijzenswaardige boek heet De boekhouder en de overste (2022).