A- A A+

Als antropoloog wil ik Rusland in het sociale detail tot leven wekken. In deze blog bericht ik tweewekelijks over mijn ervaringen tijdens mijn Russische reizen. Maar ook een nieuwsbericht, publicatie of speciale gebeurtenis uit de Russische geschiedenis kunnen me aanzetten tot reflectie. Bij de blogs vindt u een illustratief YouTube-filmpje.

Waarom stemmen Russen 18 maart op een 'harde hand'?

Poetin--Gorbatsjov-22021_20180307-100640_1 Gorbatsjovs 'zachte hand' en Poetins 'harde hand'

Het lijkt geen voor de hand liggende combinatie: de behoefte aan een ‘harde hand’ en de ‘zachtheid’ van de 'Russische ziel'. Toch blijkt uit redelijk betrouwbare opiniepeilingen van het Levada Centrum dat de Russen op 18 maart 2018 voor Poetin kiezen. Door ervaringen met politieke leiders als Gorbatsjov en Jeltsin komt een ‘zachte hand’ kennelijk niet in aanmerking. De Russische ziel gaat niet alleen over passie zoals voelbaar in literatuur, kunst en muziek. Het gaat ook om een door oorlogen, totalitaire regimes, geweld, verbanning, gevangenschap en moeilijke economische tijden murw geslagen volk. Het overleven in hun moestuinen en achter de muren van hun huizen of datsja’s, met hun hechte familiebanden, helpt hen al tijden door alle ellende heen. Ze zijn gewend zichzelf te redden en te wachten, in het beste geval op betere tijden. Russen staan niet voor niets bekend om hun gehardheid en taaiheid. Daarom betekent de Russische ziel ook uithoudingsvermogen, opofferingsgezindheid en noodlotsdenken. Hun 'bunkermentaliteit' zoals ik het noem, neigt tot afsluiten en opsluiten, niet tot openlijk protest, laat staan tot activisme. 

 

Sinds de 19de eeuw heerst wrok tegen het Westen, omdat die de grootsheid van Rusland en haar bewoners maar niet voldoende wilde erkennen. Zeker na de overwinning op Napoleon keerde de bestuurlijke elite Europa de rug toe. De Russische ziel kreeg mede daardoor steeds meer betekenislagen. Oorspronkelijk hoogstwaarschijnlijk stammend uit de Duitste Romantiek om er die curieuze Russen mee te duiden, werd de Russische ziel ook een antiwesters en nationalistisch symbool. Nu hemelt Poetin uit eigen- en staatsbelang de Russische heroïek in de Tweede Wereldoorlog, het Stalinisme en het martelaarschap onder de bevolking torenhoog op. Zijn angst-propaganda over de geweldadigheid van de Russische Revolutie, over de chaos van de 'kleurenrevoluties' in Georgië en Oekraïne en over de vermeende snode bedoelingen van het Westen, versterkt de behoefte aan bescherming, aan binnen- en buitenlandse veiligheid en dus aan een sterke leider. De staatsinvloed op de inkleuring van de Russische ziel is inmiddels zodanig, dat de behoefte aan een harde hand er voor het gevoel van het volk vanzelfsprekend bijhoort. Autocratie, waarin de gekozen leider praktisch onbegrensde macht heeft, wordt nu door 85% ondersteund.

 

Idealiter wordt de staat gedragen door het volk en geeft deze uitdrukking aan haar collectieve belangen. Maar in Rusland presenteert de leider zijn volk als één organisme, met één 'volkswil', als een ‘collectief individu’ met een ‘volksziel’. Deze ziel huist weliswaar in het collectief, maar wordt gedragen door de leider. Alleen een goede leider snapt de volkswil omdat hij de volksziel, in dit geval de Russische ziel, begrijpt. De individuele wil is hieraan ondergeschikt. De populariteit van de leider blijft cruciaal. Staatsmonopolie op informatie en geloofwaardige opiniepeilingen moeten hiervoor zorgen. Zo kan de leider zeggen: "Zie je wel, ik doe precies wat het volk wil." Het lijkt op een ‘sociaal contract’ tussen volk en leider: "Als u het land rustig houdt en groots, dan houden wij ons gedeisd." De ergste kritiek gaat over bureaucratische willekeur en corruptie, niet over gebrek aan democratie. Het volk staat wantrouwend tegenover de politiek, maar niet tegenover de leider. Zolang Poetins populariteit groot blijft, vertolkt hij de volkswil en kan hij zijn gang gaan. 

 

Verwante blog:

Waar komt de Russische ziel eigenlijk vandaan? 

 

YouTubefilmpje: interview met de Russische schrijver Victor Jerofejev waarin hij waarschuwt voor Europacentrisme t.a.v. Rusland (2013) (Het interview vond plaats vóór de annexatie van de Krim in 2014). Jerofejev is de auteur van Leven met een idioot (1980), waarop Alfred Schnittke zijn opera baseerde en van Een vrolijke hel: Het Rusland van Poetin (2007) (Engels)

5,15 min.

 

Reacties

 
Er zijn nog geen reacties.
Log in of registreer je als je een reactie wil schrijven.