Hoe graag wilde ik midden jaren '90 Russisch leren! Vanaf die tijd bezocht ik het land regelmatig en wilde er niets liever dan Russisch praten. Allerlei taalcursussen volgde ik, in Amsterdam, in Moskou, in Sint-Petersburg. Uiteindelijk sprak ik het behoorlijk, vooral dankzij mijn oude vriendin Jekaterina Michajlovna uit Tomsk. In tegenstelling tot mijn andere Russische vrienden kende ze geen woord Engels en toen moest ik wel. Sinds haar overlijden in 2020 spreek ik bijna nooit Russisch. Nog steeds hoor ik graag Russisch om me heen, van expats in mijn Amsterdamse buurt of van Oekraïners die op de Nederlandse taallessen die ik geef vaak Russisch praten, vanwege hun Oost- of Zuid-Oekraïense afkomst. Tegelijkertijd verplichten de bezetters van de Oekraïense gebieden de bevolking Russisch te praten, willen Oekraïense auteurs niet meer in het Russisch schrijven en verwijderen bibliothecarissen Russischtalige boeken uit hun Oekraïense bibliotheek. Poetin wil er alles russificeren en veel mensen krijgen daarom een hekel aan het Russisch. En deze hekel zie je niet alleen in Oekraïne. Hoe ga je in deze barre tijden om met je liefde voor de Russische taal?
Het dilemma met de Russische taal geldt nog meer voor Nederlanders die zich al langer en intensiever met het Russisch bezighouden en daar hun beroep van hebben gemaakt. Zoals dichter, vertaler en slavist Arie van der Ent en Poesjkinvertaler Hans Boland. Van der Ent zal het eens zijn met de kernachtig reactie van Boland: "Ik hou van Poesjkin en haat Poetin". Boland weigerde in 2014 vanwege de annexatie van de Krim de prestigieuze Russische 'Medaille van Poesjkin' uit handen van Poetin. Van der Ent wil de nog steeds in Rusland wonende schrijvers niet langer vertalen en richt zich nu op de (nog) in het Russisch schrijvende Oekraïners. Behalve communicatiemiddel is de taal een belangrijk nationalistisch instrument en de Russische oorlog heeft het nu ook tot een wapen gemaakt.
Pakt Poetin het Russisch van ons af? De Nederlandse documentairemaker Aliona van der Horst heeft een Russische moeder en leerde daarom als kind vloeiend Russisch. Moeder en dochter presenteerden ooit samen Russische taallessen op de Nederlandse tv. Onlangs was over haar dilemma met het Russisch de indrukwekkende korte documentaire Van wie is die taal? (2022) te zien. Een vriendin wees haar erop dat er nu zelfs toepasselijke grapjes in het Russisch worden gemaakt, zoals Tolstojs meesterwerk Oorlog en Vrede Speciale operatie en Discreditatie te noemen. Wat te doen? Boland blijft in ieder geval Poesjkin vertalen want "zijn taal is het mooiste Russisch dat ooit is geschreven". Wijlen hoogleraar Russische taal- en letterkunde Karel van het Reve doceerde midden in de Koude Oorlog Russisch aan de Rijksuniversiteit Leiden. Al die tijd ging hij ook naar het verwerpelijke Sovjet-Rusland, maar publiceerde er steevast kritisch over. Ik ken tenminste twee Nederlanders die juist nu Russisch zijn gaan leren. Dat doet me toch goed.
Verwante blogs:
Mijn ‘taiga moeder’ Jekaterina Michajlovna (aug 2016)
De Nederlanders komen! (dec 2016)
Youtubefilmpje 'Why do so many Ukrainians speak Russian? Russian Aggression on Ukrainian language. History Overview' (mrt 2022)