Waarom willen succesvolle Russen een standbeeld voor zichzelf?
In Moskou is een monumentenstrijd gaande, niet om ze af te breken zoals in het Westen, maar om ze op te richten. Volgens de onafhankelijke nieuwssite Meduza is de ultieme wens van steeds meer rijke Russen een eigen standbeeld in de publieke ruimte. Tegelijkertijd vecht een club van welvarende Russen, de Russische Unie van Industriëlen en Ondernemers, het burgerinitiatief 'Het Laatste Adres' aan. Hierin worden de doden van Stalins Grote Terreur in de jaren '30 eindelijk geëerd met een klein aandenken op hun voormalige Moskouse huis. Toestemming voor dit soort particuliere initiatieven verloopt altijd via de overheid: zij bepaalt uiteindelijk wat er komt. Maar waarom roert de Moskouse elite zich zo? Wil ze, naast financiële achting, ook morele respectabiliteit, zoals uitgever en producent Andrej Kurilkin het stelt?
In het huidige Rusland kun je grofweg drie soorten monumenten aantreffen. Op de eerste plaats zijn er de talrijke staatsmonumenten die sinds Poetins aantreden in 2000 zijn opgericht. Zo verscheen enkele jaren geleden in de Tuinring van Moskou het vijfmeter-hoge standbeeld van Michail Kalasjnikov. Volgens een bewonderaar houdt hij zijn mitrailleur vast 'als een viool'. En onlangs kreeg het Siberische Novosibirsk een nieuw standbeeld van de hardvochtige Stalin. Voor Poetin is Stalin de overwinnaar van de Tweede Wereldoorlog én de man die Rusland moderniseerde. Mede vanwege de overvloedige nationalistische staatspropaganda hebben veel Russen grote waardering voor dit soort monumenten.
Het tweede soort monumenten zoals het onbaatzuchtige burgerinitiatief Het Laatste Adres, ontvangen eveneens veel respect, maar openlijk slechts van een klein deel van de bevolking. Daarnaast lanceerde Kurilkin in 2020 zijn site InLiberty, met een bijzonder herinneringsproject van diverse kunstenaars. Het bestaat alleen digitaal en heet 'Nieuwe monumenten voor een nieuw verhaal'. De monumenten verbeelden de vrije markt en de democratie tussen 1989 en 1992, een klein Moskous burgerprotest tegen de Russische troepen in Tsjecho-Slowakije in 1968, de gevangenenopstand in het Goelagkamp Norilsk in 1953, de Burgerrevolutie van 1905 en het einde van de lijfeigenschap in 1861. Vanwege hun kritische geschiedbeoefening staat de overheid dit soort initiatieven alleen oogluikend en in de marge toe. Een onopvallend plakkaatje op een huis, een digitaal monument, soms lukt het, vaak tot verbazing van de initiatiefnemers. Zolang het maar onder de radar blijft.
Voor de rijke elite is het aura van morele respectabiliteit veel moeilijker te verwerven. Een eigen standbeeld helpt. Veel Russen wantrouwen particulier succes, omdat ze ervan uitgaan dat het onrechtmatig is verkregen. Leden van de elite behalen graag een doctorstitel, vanwege het respect dat traditioneel aan zo'n titel kleeft. Maar iedere Rus weet dat je zo'n titel ook kunt krijgen zonder academische kwaliteiten, als je maar betaalt. Volgens Kurilkin zal het elitestandbeeld om dezelfde reden een 'leeg symbool' blijven: respect kun je niet afdwingen. Persoonlijk denk ik dat je met wat handige propaganda bijna elk standbeeld morele respectabiliteit kunt geven. Zeker in Rusland, waar het elitestandbeeld moeiteloos past in het plaatje van het staatspatriottisme, waarin Rusland succesvol is en de elite bijdraagt aan dit succes. Maar toch. Waarom verzet dezelfde elite zich zo heftig tegen Het Laatste Adres? Beseft ze wellicht dat ze met haar eigen pronkstandbeeld nooit op kan boksen tegen het onzelfzuchtige karakter van het Laatste Adres? Het burgerinitiatief is gediend bij een laag profiel. Wil de elite het soms boven de radar hebben en het daarmee vernietigen?
Verwante blogs:
De Sovjethelden zijn weer opgestaan (juni 2017)
Liever vaderlandsliefde dan democratie (aug. 2017)
Hoe individualistisch kunnen Russen nog zijn? (feb. 2020)
Youtubefilmpje: 'Moscow Remembers Stalin's Victims: Activists commemorate Russians killed in Soviet era': 'Russian human rights group Memorial have installed a series of plaques paying tribute to those repressed by the Soviet Union. The project, known as 'Last Address', details the lives of ordinary Moscow residents who were persecuted during the reign of Joseph Stalin.' (2014)
Zie voor Kurilkins nieuwe monumenten: 'New Monuments for a New History'
Reacties