Waar komt de strenge Russische pianolerares vandaan?

De Russische pianolerares is in Nederland een begrip: het beeld rijst op van een populaire want kwalitatief goede vakvrouw die dag in dag uit in de weer is met haar werk. En de meest talentvollen volgt ze tot in alle uithoeken van de wereld. Tegelijkertijd zou ze ook rigide zijn, stram en rechtlijnig en haar leerlingen soms zo hardvochtig drillen, dat vooral de jongsten kans lopen aardig verknipt te raken. Maar uit het recente interview van pianist Anna Khomichko met haar moeder, pianolerares Galina die al 35 jaar lesgeeft op Russische muziekscholen (zie youtubefilmpje), blijkt deze strengheid bijvoorbeeld niet. Wat is er waar van de strenge Russische pianolerares en in welke maatschappelijke context zou dit dan hebben kunnen ontstaan? 

Ik vermoed dat de rigide Russische pianolerares wel klopt, maar dan vooral wat de oude garde betreft. Dit heeft te maken met de grote veranderingen na de Russische Revolutie. Vóór de Revolutie waren het vooral adellijke meisjes en vrouwen die pianoles kregen als onderdeel van hun opvoeding. Binnen de adel had het pianospel een hoge sociale status en tijdens huisconcerten voor de elite konden ze hun bedrevenheid tonen. Ná de Revolutie werden juist niet-adellijke mensen aangemoedigd piano te leren spelen en bestaande privémuziekscholen werden genationaliseerd. Elke stad en elk dorp kreeg zijn eigen staatsmuziekschool. Iedere fabrieksarbeider of boer, met en zonder talent, kon van de staat gratis les krijgen. Relatief veel vrouwen leerden toen pianospelen, ook om er les in te kunnen geven. Cultuur werd een van de belangrijkste propagandamiddelen van het Kremlin, om te laten zien dat het communisme superieur was aan andere ideologieën. Ook pianoleraressen werden 'ingenieurs van de ziel', die via hun vakmanschap en onverbiddelijkheid meehielpen de ideale 'Sovjetmens' te creëren. De leerling zelf deed er niet toe, alleen zijn pianospel telde. En zolang de pianoleraressen zich aan het goedgekeurde sociaal-realistische repertoire hielden, hadden ze er een goede boterham aan. Het aantal door de staat betaalde pianoleraressen in Rusland groeide daardoor hard. Musicoloog en hoogleraar Francis Maes noemt het in zijn Geschiedenis van de Russische muziek (2006) een periode van de 'bureaucratisering van de cultuur'.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie hield de staatssteun op en moesten veel mensen op zoek naar nieuw emplooi. Ook de werkloos geworden Russische pianoleraressen boden, veelal als emigrant in het buitenland, massaal hun diensten aan. Vanwege hun Sovjet-imago van strenge 'ingenieur van de ziel' waren ze gewild, maar vermoedelijk ook vanwege hun maatschappelijke positie van veelal alleenstaande en daardoor flexibel inzetbare vakvrouwen. Bovendien waren ze gedisciplineerd en niet duur. Welllicht ontstond zo het beeld van de strenge maar wel populaire Russische pianolerares? Maar de tweede generatie post-Sovjet pianoleraressen hebben veelal een moderne culturele mentaliteit, met de nadruk op creativiteit en vernieuwing. En zij zijn natuurlijk ook duurder. 

Verwante blogs

De dienstbare Russische vrouw (april 2017)

Muziek in tijden van Goelag (mei 2021)

Youtubefilmpje: Interview with an piano teacher with 35 years experience: Russische dochter interviewt haar moeder die al 35 jaar les geeft op Russische muziekscholen (2020)