A- A A+

Als antropoloog wil ik Rusland in het sociale detail tot leven wekken. In deze blog bericht ik tweewekelijks over mijn ervaringen tijdens mijn Russische reizen. Maar ook een nieuwsbericht, publicatie of speciale gebeurtenis uit de Russische geschiedenis kunnen me aanzetten tot reflectie. Bij de blogs vindt u een illustratief YouTube-filmpje.

Tsjechovs 'Oom Vanja' terug in actuele Japanse film

20220402-212515Tsjechov-Oom-Wanja-020422 Tjechovs Oom Vanja (1899)

Hamaguchi's weemoedige speelfilm heeft als ondertoon Tsjechovs toneelstuk Oom Vanja (1899). De Oscarwinnende Drive My Car (2021) is evenwel gebaseerd op een korte vertelling uit Mannen zonder vrouw van de Japanse schrijver Haruki Murakami, maar de Russische Oom Vanja en de Japanse Drive My Car hebben veel gemeenschappelijk. In beide liggen relaties in scherven die nooit meer zullen worden gelijmd, omdat belangrijke zaken te lang onbenoemd en onbesproken zijn gebleven. De reden hiervoor is dat de hoofdpersonen oom Vanja en Yüsuke Kafuku zich in hun leven te laat hebben afgevraagd of ze wel de juiste paden hadden bewandeld.

 

In Drive my car laat Kafuku zich rondrijden door de jonge getroebleerde chauffeuse Misaki Watari. Tijdens hun autoritten vraagt Kafuku haar het cassettebandje met Oom Vanja op te zetten. Zijn overleden vrouw heeft het theaterscript van het toneelstuk hierop ingesproken. Als ervaren acteur speelde hij ooit de hoofdrol, maar na de dood van zijn vrouw kon hij dit niet langer opbrengen. Op een gegeven moment - geholpen door het herhaalde afspelen van Oom Vanja met de stem van zijn vrouw - voelt hij zich kennelijk zo op zijn gemak, dat hij Mitaki over de buitenechtelijke affaires van zijn echtgenote vertelt. Toen zijn vrouw nog leefde heeft hij haar nooit op dit onderwerp durven aanspreken. En ook Mitaki vindt voor het eerst van haar leven de moed te vertellen over een familietrauma. De Amerikaanse schrijver Vivian Gornick noemt dit ‘tsjechoviaans denken’: voor je welbevinden afhankelijk zijn van het klankbord van de 'juiste' ander.

 

Net als andere grote Russische schrijvers stelde Tsjechov in de 19de eeuw vragen zoals wat waarheid eigenlijk is en hoe we die kunnen herkennen. Maar hij schreef altijd met gedempte stem, vertrouwelijk, dikwijls zonder duidelijk plot of spannende verhaallijn. Vaak ging het erom dat we nu niet goed konden weten wat straks belangrijk was. Het lijkt erop dat Hamaguchi, een groot Tsjechovkenner, zich heeft herkend in een bekende uitspraak van de Russische schrijver: "Alles wat ons nu zo serieus, zo betekenisvol, zo ontzettend belangrijk voorkomt, vergaat met de tijd, wordt vergeten, is niet belangrijk meer. En het merkwaardige is dat wij nu niet kunnen weten wat ooit groot en belangrijk wordt genoemd en wat erbarmelijk en belachelijk."

 

Bij Tsjechov dragen Russen het leed niet uit, ze torsen het in stilte. Dit gaat zo nu en dan gepaard met heftige gemoedsuitbarstingen. Zo probeert oom Vanja tot het uiterste getergd in het besef van een te grote afhankelijkheid zijn kwelgeest dood te schieten. In Drive my car zien we geen melodramatische handelingen, maar zowel bij Tsjechov als bij Hamaguchi onthullen de hoofdpersonen uiteindelijk wel pijnlijke dingen over zichzelf. Terwijl het leven onveranderd ingewikkeld en kronkelig blijft, ervaren oom Vanja en Kafuku de wereld tenslotte toch weer zoals ie werkelijk is. Iedereen is pessimistisch over het heden, maar wordt min of meer weer optimistisch over de toekomst. Aan het einde haalt oom Vanja samen met zijn nicht Sonja de boekhouding weer voor de dag - die door hem te lang was verwaarloosd - en getweeën gaan ze weer eendrachtig aan de slag. Aan het slot in Drive my car zitten Kafuku en Watari samen in de auto en steken, zonder romantiek of tragiek, gelijkgestemd hun hand met een sigaret een tijdje door het schuifdak. Al deze gekwelde zielen blijken uiteindelijk toch op een ingetogen manier met elkaar verbonden te zijn. 

 

Verwante blogs:

Waarom lijden Russen zoveel meer dan wij? (okt 2016)

De Russische 'overbodige mens' (juli 2018)

Waarom zijn Tsjechovs ambtenaren zo miserabel? (jan 2022)

Youtubefilmpje Drive my car (trailer)

1,58 min.

 

Reacties

 
Er zijn nog geen reacties.
Log in of registreer je als je een reactie wil schrijven.