A- A A+

Als antropoloog wil ik Rusland in het sociale detail tot leven wekken. In deze blog bericht ik tweewekelijks over mijn ervaringen tijdens mijn Russische reizen. Maar ook een nieuwsbericht, publicatie of speciale gebeurtenis uit de Russische geschiedenis kunnen me aanzetten tot reflectie. Bij de blogs vindt u een illustratief YouTube-filmpje.

De Russische 'overbodige mens'

Oblomov-300618 'Oblomov' van Ivan Gontsjarov (1859)

Waardigheid en kalmte behoud je alleen als je je leven beperkt tot je huiselijke binnenwereld, aldus de 'oosterse', zachtmoedige, intelligente en schuchtere Oblomov. Russen dragen al heel lang twee zielen in hun borst, een oosterse én een westerse. Gontsjarov geeft hiervan in Oblomov (1859) een goed voorbeeld. Oblomov is van adel, hoeft niet te werken voor zijn geld, verwaarloost zichzelf en ligt het liefst in bed. Diegene die hem probeert te veranderen is zijn westers aandoende Russische jeugdvriend Stolz, die barst van ondernemingslust en wel leeft met een vastomlijnd doel voor ogen. Oblomov wordt gezien als hét voorbeeld van de Russische 'overbodige mens'. 'Overbodig' wil hier zeggen: hij ziet zijn leven zelf zonder nut voor wie of wat dan ook. Maar eveneens weigert hij te allen tijde te doen alsof het leven en je erover druk maken wél zin heeft. Hoe kan het dat deze trage, onbeweeglijke Oblomov toen en nog steeds zoveel mensen in Oost en West raakt? Ik denk omdat menigeen last heeft van tegenstrijdige gevoelens over 'nut en noodzaak' van het leven. Je moet er wat van maken, zo lijkt bijna iedereen te vinden. Maar wat heeft het voor zin als je uiteindelijk toch doodgaat? 

==============================

Vanwege zijn besluiteloosheid en pijnlijke zelfreflectie slaagt Oblomov er niet in het geluk te grijpen wanneer het zich aandient

==============================

De term 'overbodige mens' wordt voor het eerst genoemd door Toergenjev in zijn Dagboek van een overbodig mens (ca.1850) en staat in het Rusland van de 19de eeuw voor de gepriviligieerde adellijke stand die de aansluiting bij de moderne tijd mist. Vanwege de snelle bevolkingsgroei en het overheidsingrijpen in haar sociale structuur is zij het 'existentiële vervelen' gaan cultiveren, zo zou je kunnen zeggen. De Russische overbodige personages lijden vaak aan Weltschmerz, een diep gevoelde melancholie over de onvolmaaktheid van de wereld. Overbodigheid gaat ook over onthechting en vervreemding, fatalisme en nihilisme. Mensen raken los van hun vertrouwde omgeving of kunnen door hun non-conformisme geen doorsnee leven leiden. Zelfs een wereldverbeteraar als Herzen wordt er toe gerekend. In vergelijking met Oblomov zijn de meeste andere literaire figuren vaak een stuk minder zachtaardig. Vanuit hun egocentrisme en cynisme drinken, gokken en duelleren ze, of moedigen uit verveling romantische intriges aan. Met hun roekeloze acties bezorgen ze anderen veel overlast. 

 

Zo niet Oblomov die het onheil alleen over zichzelf afroept. Deze eigengereide en verlammende nietsnut resoneert kennelijk in vrijwel ieder van ons. Hoeveel Oblomov zit er in mij en wat doe ik daarmee? In mijn huiselijke binnenwereld lukt het me immers beter van mezelf te houden dan met het oordeel van de buitenwereld direct om mij heen. Welk antwoord heb ik op vragen als: Blijf ik trouw aan mezelf of voeg ik mij naar de verwachtingen van anderen? Is al die sociale drukte wel nodig? Mag ik van mezelf ook eens een tijd helemaal nietsdoen? Vanwege zijn besluiteloosheid en pijnlijke zelfreflectie slaagt Oblomov er niet in het geluk te grijpen wanneer het zich aandient. Zijn levenservaring zegt hem immers dat hij het dilemma van de zin van het leven minder voelt wanneer hij zich zo weinig mogelijk bemoeit met de buitenwereld. Door zijn levenswijze blijft hij uiteindelijk wel gevangen in zijn lethargie, in zijn 'oosterse' ziel. Maar is dat niet gewoon de prijs die hij bereid is ervoor te betalen?

 

Zie ook Hoe oriëntaals willen Russen eigenlijk zijn? en Onafhankelijke denkers in 19de-eeuws Rusland (Isaja Berlin rekent  in het bijbehorende Youtubefilmpje Alexander Herzen tot de generatie van de 'overbodige mens')  

En zie hier het Youtubefilmpje met de scene 'De ochtend van Stolz' (Klik in het filmpje op 'Bekijken op Youtube') uit de speelfilm Oblomov (1979) van Nikita Michalkov, waarin het verschil in levenshouding tussen Oblomov en Stolz duidelijk naar voren komt

(2,19 min, Engelse ondertiteling)

 

Reacties

 
Er zijn nog geen reacties.
Log in of registreer je als je een reactie wil schrijven.