Toegewijde onderzoeker redt Russische minderheidstaal, maar voor hoelang?
Nederlands linguïst en slavist Cecilia Odé ontwikkelde in haar eentje modern lesmateriaal voor onderwijs in het Joekagier, een Russische inheemse taal van het oudste toendravolk in Siberië. Odé bezocht de nomadische rendierhoudende Joekagieren boven de poolcirkel in totaal acht keer, soms bij vijftig graden onder nul. Hoewel ze wist dat ze terminale kanker had, ging ze gewoon weer terug. Haar dood in 2019 betekent een ongekend verlies voor de Joekagieren. Hoe ze te werk ging blijkt duidelijk uit de indringende documentaire Voices of the Tundra (2013) en uit haar opgewekte reisbrieven Bij de Joekagieren (2018). Wie waren de Joekagieren en wat betekent Odé's erfenis voor hen?
Vanaf de 17de eeuw hebben de tsaren en latere machthebbers alles in het werk gesteld om het 'lege land' achter de Oeral, het tegenwoordige Siberië, te bevolken en te exploiteren met Russen van de Europese kant. 'Het ‘lege land’ bleek echter helemaal niet leeg: tientallen tot misschien wel honderden inheemse bevolkingsgroepen woonden er al eeuwenlang. In het noorden leefden de zogenoemde toendranomaden, zoals de Joekagieren. Hun rendiercultuur is vergelijkbaar met de cultuur van de Amerikaanse buffeljagers. Rendieren dienen net als buffels overal voor: lastdier, transportdier, voedsel, kleding en behuizing. Eens een machtig krijgersvolk aan de rivier de Lena, eind 19de eeuw waren de Joekagieren zelfs bijna uitgestorven. Net als de Amerikaanse Indianen werden ze verdreven, vermoord, of ze stierven aan ziektes die de Russen meebrachten en waartegen ze niet bestand waren, zoals pokken en syfilis. De massale herbevolking met Russen leidde echter niet tot dramatische inheemse ontvolking, zoals in Amerika. Het aantal inheemse inwoners is nu rond de vier miljoen, zo’n tien procent van de Siberische bevolking. De inheemsen kwamen door de komst van de Russen wel automatisch aan de onderkant van de samenleving terecht. Met de ontstane sociale problemen heeft de staat zich nauwelijks beziggehouden.
Wat nu wel met uitsterven wordt bedreigd is de nomadische leefwijze en de eigen taal van de Joekagieren. In de documentaire is goed te zien hoe inheemse onderwijzers Odé's lesmateriaal gebruiken om in ieder geval de taal van het Joekagier te behouden. Odé bleef tot het einde toe toegewijd aan de Joekagieren en zette hen er onvermoeibaar toe aan om in hun eigen taal te blijven spreken. Ze woonde bij hen in huis en deed met alles mee. Telkens kwam ze met nieuw materiaal zoals een video of liederenboek, waarin ze hun taal beeldend had vastgelegd. Zouden de onderwijzers na 2019 gewoon zijn doorgegaan, ook al komt Odé nooit meer? Haar overlijden heeft de westerse geldstroom voor hun inheemse onderwijs zo goed als zeker drooggelegd. Van de eigen overheidsinstellingen hebben inheemse bevolkingsgroepen sowieso weinig te verwachten. Russische taalonderzoekers komen vanwege tijd- en geldgebrek meestal maar één keer langs en laten daarna niet meer van zich horen. Misschien beschouwden ze Odé zelfs als een 'nuttige idioot', zoals mij overkwam (zie blog 'Een "nuttige idioot" in Rusland')? Zo van: doe maar wat je niet laten kunt, wij weten het toch beter? Op basis van eigen ervaringen met westers ontwikkeld onderwijs voor Rusland vrees ik het ergste.
Verwante blogs:
De Nederlanders komen! (dec 2016)
Een 'nuttige idioot' in Rusland (jan.2019)
Russische nomaden verliezen Noordpool aan olie én klimaat (mrt 2019)
Youtubefilmpje trailer van Voices from the Tundra van Edwin Trommelen & Paul Enkelaar (2013)
Documentaire Voices from the Tundra (2013
Boek Cecilia Odé Bij de Joekagieren: Life with the Yukaghir (1918, Uitgeverij Lias)
Reacties