A- A A+

Als antropoloog wil ik Rusland in het sociale detail tot leven wekken. In deze blog bericht ik tweewekelijks over mijn ervaringen tijdens mijn Russische reizen. Maar ook een nieuwsbericht, publicatie of speciale gebeurtenis uit de Russische geschiedenis kunnen me aanzetten tot reflectie. Bij de blogs vindt u een illustratief YouTube-filmpje.

Een 'nuttige idioot' in Rusland

Dunn-Stephen--Ethel-1967Introduction-to-Soviet-Ethnografphy-Cover-270119

Tijdens mijn eerste antropologische veldwerk in het buitenland werd ik verliefd op een lokale informant. Onverstandig, wel menselijk. Van nature zoek ik interessante maar nooit extreme locaties op (Spanje na Franco, Rusland na de Sovjet-Unie) en de aanbeden man was geen extreem type. Wat journalist en antropoloog Ans Boersma in Turkije meemaakte, had mij ook kunnen overkomen. Niet alleen de liefde maar ook andere zaken kunnen je soms behoorlijk overvallen. Een Russische collega ging er op een internationale conferentie aan de Universiteit van Tomsk met mijn onderwerp vandoor, waardoor ik met lege handen kwam te staan. De Universiteit van Novosibirsk dwong mij na afloop van mijn cursus al het lesmateriaal achter te laten, waaraan ik volkomen overdonderd gehoor gaf. 'Naïeve idealist' noem ik mezelf nu. In een ander land meng je je werk gemakkelijker met zaken die verleidelijk zijn of ook nuttig lijken. Spijt heb ik er niet van, want dit soort risico's hoort erbij. Liever idealistisch dan cynisch, luidt mijn devies. 

 

Zo waren de communistisch gezinde Amerikaanse antropologen Stephen en Ethel Dunn voor Sovjet-Rusland bruikbaar zolang ze voor propaganda konden worden ingezet. Het gevaar van going native, je teveel vereenzelvigen met de lokale bevolking, krijg je nadrukkelijk mee op de opleiding Antropologie. Maar je krijgt ook op het hart gedrukt niet zwart-wit te denken, niets op voorhand aan te nemen, altijd alles te problematiseren en mensen in principe het voordeel van de twijfel te gunnen. En last but not least, je bewust te zijn van westers superioriteitsdenken. Wellicht met de beste bedoelingen vertaalde het echtpaar Dunn de publicaties van collega-Sovjet-antropologen in het Engels, zodat ze voor een breder publiek beschikbaar zouden komen (zie foto). Deze publicaties gingen echter niet over de maatschappelijke werkelijkheid van het moment, maar geheel conform het sociaal-realisme over een communistische toekomstige ideale wereld.

 

Critici zullen me eerder zien als een 'nuttige idioot', of in wat vriendelijker termen fellow traveller. Het idee dat Lenin 'nuttige idioot' heeft bedacht is ontzenuwd, maar het past goed bij het cynisme waarmee bolsjewieken westerse wetenschappers, kunstenaars, filosofen en journalisten benaderden. Sovjet-Russen spraken onderling laatdunkend over 'nuttige idioten', ook over die onder henzelf. Zelfs journalisten van de Pravda, de belangrijkste officiële spreekbuis van de Sovjet-Unie, geloofden op het laatst niet meer in de eigen propaganda. Vitali Portnikov, in 1967 in Sovjet-Rusland geboren, heeft nog met deze journalisten samengewerkt en zegt hierover: “We, the Soviet people knew precisely that it wasn’t we who were the idiots... The idiots were those who ruled us... (T)his understanding was an important unifying and restraining factor." Als westerse idealist werken in een omgeving van samenzwerende cynici: ik geef het je te doen.

 

Youtube filmpje over fellow traveller en beroemde filosoof Jean Paul Sartre die pas in 1956 het communisme verwierp. "Sartre renounces communists: The French philosopher and author Jean-Paul Sartre – long an admirer of the Soviet Union – denounces both the USSR and its communist system following the brutal Soviet invasion of Hungary" (2018)

3,52 min.

 

Reacties

 
Er zijn nog geen reacties.
Log in of registreer je als je een reactie wil schrijven.