Terug in Rusland en wat dan?
Het was altijd al spannend, dat terugkomen in Rusland. Was alles nog wel hetzelfde? Zou ik het weer naar mijn zin hebben? Door het treinraam vanaf Poelkovo luchthaven naar het Sint-Petersburgse centrum zocht ik altijd gretig naar vertrouwde ijkpunten: een uithangbord van een winkel, een standbeeld, een gebouw. Eenmaal opgenomen in de drukte voelde ik me toch snel vertrouwd, had zin in de stad en in mijn Russische vrienden. Hoe zal dat nu zijn? En wat betekent dat voor de mensen die zo snel mogelijk weer in hun geliefde Rusland willen gaan wonen? Een analyse van de Russisch-Amerikaanse sociale historicus Anastasia Edel, auteur van Putin’s Playground (2016), doet het ergste vrezen. Voor post-oorlog-Rusland onder Poetin of wie dan ook zijn er volgens Edel drie opties: 1) het opbreken in kleinere delen, 2) verder gaan op de weg van de tirannie, 3) of een lange periode van geleidelijke neergang. Biedt daar weer gaan wonen of überhaupt teruggaan wel een reëel perspectief?
Sinds het begin van de Oekraïne-oorlog verhuisden 700 duizend tot een miljoen mensen naar het buitenland, de grootste uittocht sinds de Russische Revolutie. Na de regimewisseling begin jaren ‘90 keerde bijna geen enkele toen uitgeweken Rus echt terug: men had inmiddels een bestaan elders opgebouwd en men schrok van het wildwestkapitalisme en de criminaliteit die er toen heersten. Alexander Solzjenitsyn (1918-2008) ging wel voorgoed terug, na acht jaar goelag waarover hij zijn indrukwekkende De Goelag Archipel schreef en twintig jaar ballingschap in het Westen. De daarna steeds reactionairder wordende nationalist hekelde vervolgens het Westen als een ‘decadente’ en 'normloze democratie'. Als held werd hij binnengehaald, eerst door de bevolking, later door Poetin die voor deze 'ware patriot' na diens overlijden een standbeeld oprichtte. Maar nu, 25 jaar na zijn dood, gaan er in het Russische parlement stemmen op om De Goelag Archipel uit de scholen te verbannen, want de schrijver zou details uit zijn duim hebben gezogen. Zelfs voor Solzjenitsyn verliep zijn terugkeer dus niet onbekommerd.
Wellicht ligt het nu anders? Hoe korter de oorlog duurt, hoe meer er terug zullen gaan, denk ik: oorlogsvluchtelingen, arbeidsmigranten, journalisten, democraten, eigenzinnigen, lhbti-vluchtelingen, enzovoorts, enzovoorts. Maar blijven ze ook? En gaan ze dan meehelpen het land weer openener te maken? En hoe zal het mij vergaan als ik zelf terugga? Blijkt mijn jarenlange vriendschap met Russen houdbaar als we elkaar weer echt in de ogen kunnen kijken? Voelt Petersburg, de meest Europese stad van Rusland, nog steeds 'Europees' aan? Mijn grootste vrees is echter dat Rusland na de oorlog onontkoombaar veranderd zal zijn. Alle drie de opties van Edel zijn mogelijk, maar één ding staat voor haar vast: "Hoe Rusland er na de oorlog ook uit zal zien, het zal niet langer het Rusland zijn van Tsjechov en Dostojevski, het land dat westerse intellectuelen ooit verleidde, met zijn eeuwigdurende zoektocht naar betekenis en zijn vermogen tot het sublieme. Het zal een land van warlords en criminelen zijn, waar geweld het enige argument is en misdaden geen misdaden zolang ze worden gepleegd voor het Moederland." Voor potentiële terugkeerders en dus ook voor mij wordt dat misschien wel het belangrijkste argument om er niet heen te gaan en er zeker niet te blijven.
Verwante blogs:
Mijn getroebleerde relatie met Rusland (mei 2016)
Wanneer kan ik eindelijk 'zomaar' naar Kaliningrad? (april 2020)
Youtubefilmpje: ‘Let's see if I go back’: Departing Russians unsure of return after mobilisation order'; France 24, november 2022
Reacties