Wanneer kan ik eindelijk 'zomaar' naar Kaliningrad?
Sinds oktober 2019 kunnen Europeanen 'zomaar' naar Kaliningrad, de Russische enclave ingeklemd tussen de twee Europese landen Polen en Litouwen. Even online een formulier invullen en hup, voor maximaal acht dagen erheen met een gratis visum op zak. Voor mij relatief eenvoudig omdat ik toch regelmatig in Gdansk kom. In deze Poolse havenstad staar ik altijd verlangend in de richting van Kaliningrad, de naam voor stad én regio aan de andere kant van de Golf van Gdansk in de Baltische zee. Per boot is het gemakkelijk te doen met zo'n 130 km. Op mijn reizen door de Baltische Staten reed de bus wat mij betreft altijd onaangenaam ver om, vanwege deze Russische enclave. Tot voor kort konden Russen uit Kaliningrad al visumvrij naar Gdansk om er inkopen te doen. Polen reden op hun beurt voor goedkope benzine naar de grens van de enclave zo'n dertig kilometer verderop. De bezoekende Russen lijken anders dan die uit het 'Grote Rusland,' zoals zij het noemen: vrijer, westerser, eigengereider. De miljoen inwoners van Kaliningrad wanen zich duidelijk ver weg van het Kremlin, zo'n 1000 km verderop. Maar de Krim-annexatie in 2014 maakte een einde aan de vrije doorgang. En de coronacrisis komt daar nu hardhandig overheen. Wanneer gaan de grenzen weer open?
Waarom zou ik naar Kaliningrad willen? Voor de bezienswaardigheden? Nou, nee, niet direct. In de Tweede Wereldoorlog werd de eeuwenoude Duitse geschiedenis van het vroegere Köningsberg grotendeels weggebombardeerd. Het district kwam bij de Sovjet-Unie en heette vanaf toen Kaliningrad. De Duitse bevolking werd er hardhandig verdreven en de stad raakte vooral bevolkt door Russen, Wit-Russen en Oekraïners. Ingenieurs en andere specialisten uit die landen moesten in communistische stijl alles opnieuw opbouwen. Tot 1991 was het bovendien een gesloten militaire zone, een vooruitgeschoven post vol militairen die de Sovjet-Unie tegen het Westerse imperialisme moest beschermen. De samenleving is nog jong: families ouder dan drie generaties vind je er niet. De mensen delen weliswaar een Sovjetgeschiedenis, maar nauwelijks een Kaliningradgeschiedenis, en het onderlinge vertrouwen stut niet op eeuwenoude banden. Wat doet dat bijvoorbeeld met de collectieve identiteit? Na de Sovjet-Unie werd Kaliningrad een vast onderdeel van Rusland, maar omgeven door louter Europese landen. Op het kenniscentrum Raam op Rusland lees ik dat de mensen er best hard tegen elkaar kunnen zijn. Voor antropologen zoals ik maken deze bijzondere sociale kenmerken het tot een intrigerend gebied.
Rusland zit nu middenin de coronacrisis en vooral in Moskou stijgt het aantal met duizenden patiënten per dag. Gelijk met het Grote Rusland ging ook Kaliningrad begin april in complete lockdown en alle grensovergangen werden gesloten. Aan beide kanten heerste al veel angst om het virus aan elkaar door te geven. Men desinfecteerde zich een ongeluk en de Polen namen elke Rus die de grens over wilde driftig de temperatuur op. Gouverneur Anton Alikanov van Kaliningrad wil nu als eerste de lockdownregels versoepelen, zo schrijft The Moscow Times. In de enclave zijn tot nu toe officieel slechts 358 besmettingen. Niet-essentiële zaken zoals kapper en schoonheidssalon mogen weer open en buiten moet iedereen een mondkapje op en voldoende afstand houden. En de grenzen met Europa, gaan die ook open? Polen lijkt nog lang niet zo ver. Wanneer kan ik zodra ik weer in Gdansk ben eindelijk met mijn snelle gratis visum 'zomaar' een paar dagen naar Kaliningrad?
Verwante blog:
Youtubefilmpje: 'Why is Kaliningrad so Important to Russia?' 'The little known city of Kaliningrad is at the center of the largest arms race since the end of the Cold War... A short documentary to give you a glimpse into the evolution of political boundaries depicted in the map of eastern European countries including Poland, Germany and Russia.'(2017)
Reacties