Russische dystopie in fictie (1924) en werkelijkheid (2024)
Een dystopie geldt doorgaans als waarschuwing voor bepaalde maatschappelijke ontwikkelingen. Ook voor dit moment, nu Poetin zonder vrije verkiezingen opnieuw president wordt. In Rusland kwam in 1924, aan het begin van het Sovjet-totalitarisme, de eerste dystopische waarschuwing met de roman Wij van Jevgeni Zamjatin. In deze dystopie kiezen tijdens de zogeheten Dag van de Unanimiteit alle inwoners automatisch voor de zittende leider. Door de Sovjetcensuur werd Wij in Rusland lange tijd doodgezwegen, maar het boek vormde wel de inspiratiebron voor Aldous Huxleys Brave New World (1932) en George Orwells 1984 (1948). Wij bestaat uit het dagboek van D-503, een van de onderdanen van de Vereende Staat. Nadat een oorlog de aarde praktisch volkomen heeft vernietigd, woont D-503 met andere genummerde inwoners in een volledig afgeschermd totalitair en gestandaardiseerd regime, met de Weldoener als dictator, een 'Machine met gietijzeren handen'. Waar komen Wij en de huidige Russische samenleving overeen?
In Wij bestaan volgens de officiële leer geen fantasie en ook geen liefde meer en daardoor wonen er louter tevreden mensen. D-503 voelt zich prima want hij is geen individu maar een 'wij'. Ondertussen bewaken microfoons en elektronische ogen alles en iedereen. 'Beschermers' jagen weerspannige mensen na die toch niet mee willen doen, om ze daarna spoorloos uit de samenleving te laten verdwijnen. Dan wordt D-503 verliefd op een vrouw, I-330, die bij hem ongekende emoties en fantasieën teweegbrengt en die hem wint voor de oppositie. Als straf laat de Weldoener emoties en fantasieën uit de hersens van D-503 wegsnijden, zodat hij weer in de pas loopt. Zamjatin: "[Het] zijn gelukzaligen, met een geopereerde fantasie."
In Rusland zien we nu soortgelijke ontwikkelingen. Onlangs noemde de Russische schrijver Maxim Osipov Poetin 'de man met de lege ogen ... en de dode ziel'. Voortdurend benadrukt deze Russische president het collectieve en tevreden karakter van de Russische bevolking. Russen horen over de politiek hetzelfde te denken als hij en zich publiekelijk voortdurend dankbaar te tonen dat ze überhaupt in zo'n geweldig land mogen wonen. Tegelijkertijd staan overal bewakingscamera's en de veiligheidsdiensten verwijderen iedereen die het waagt te fantaseren over een ander soort samenleving. Menige 'fantast' wordt in een psychiatrische inrichting aan een hersenspoeling onderworpen. In Wij beschrijft Zamjatin 'geopereerde mensen' als volgt: "Het zijn geen mensen, maar een soort tractoren in mensengedaante. Boven hun hoofden klappert in de wind een wit vaandel met een geborduurde gouden zon, en in de stralen staat het opschrift: 'Wij zijn al geopereerd! Eenieder volge ons!'" De dystopie Wij uit 1924 is honderd jaar later actueler dan ooit.
Verwante blogs:
Zit collectivisme Russen 'in het bloed'? (dec 2018)
Waarom stemmen Russen 18 maart op een 'harde hand'? (feb 2018)
Youtubefilmpje Trailer van de speelfilm We (Hamlet Dulyan, 2024 verwacht): ‘200 years have passed since The Great War. Almost the entire population of the Earth has been wiped out. The remnants of humanity live in the perfect Unified State. Despite an authoritarian system of serial numbers, uniforms, glass houses, and scheduled sex, happiness and harmony reign in the society. An engineer named D-503 considers such a life ideal. He celebrates it by putting all his knowledge and talent into the construction of a super-powered spaceship. A chance meeting with a woman named I-330 completely reverses D-503's self-image. He discovers in himself the uncontrollable “ancient” impulses, feelings and passions. And he is yet to find out that there are those who do not like the existing world order and seek to destroy the last bastion of humanity on Earth - the Unified State…’
Reacties