Niet elke Russische ondernemer gaat overstag

Boekhandel Podpisnie Izdania in Sint-Petersburg

Het beste medicijn tegen angst is hoop. Russen zijn al zo lang bang gemaakt voor interne en externe dreigingen, dat ze zich vaak niet voor kunnen stellen dat hun leven er ook anders uit kan zien. Maar enkel hoop op een alternatief kan de angst doen verminderen. Het alternatief simpel laten zien kan al helpen. Verschillende Russen doen dat, door stille individuele protesten in het repressieve Rusland of door anti-oorlogberichten te publiceren, organisaties op te zetten en aan demonstraties deel te nemen in het vrije buitenland. Mikhail Ivanov, eigenaar van boekwinkel Podpisnie Izdania (Abonnementsedities) aan de Liteinistraat in Sint-Petersburg, doet het op zijn manier. Vanwege de steeds strenger wordende censuur moeten boekhandels gecensureerde boeken nu met bruin pakpapier camoufleren, aldus de onafhankelijke nieuwssite Meduza. Hoe houdt hij zelf de hoop erin?

Begin 19de eeuw schreef de Russische filosoof Tsjaadájev (1794-1856): "Het verleden van Rusland is leeg, het heden ondraaglijk en de toekomst ondenkbaar". Kennelijk zijn veel Russen weer in zo'n gemoedstoestand beland. Ze leven al lang in een maatschappij met automatisch lage verwachtingen, want de regering helpt hen zelf niet. Wat ze wel doet is elke zelforganisatie ondermijnen en elke gedachte aan een betere toekomst onderdrukken. Het resultaat is ernaar: de meeste mensen leven er in miserabele omstandigheden. In een recensie over een publicatie van de Russisch-Amerikaanse auteur Masja Gessen schreef The Guardian, al ruim vóór de tweede invasie in Oekraïne, "The Future is History (2017) presents a Russia whose future in fact stands outside history, as its people are condemned decade after decade to rehearse the same drama of tyranny and obedience." In Rusland de hoop erin houden lijkt onbegonnen werk. Fatalisme wordt vaak genoemd als een belangrijk kenmerk van de 'Russische ziel'. Leven met 'het half lege glas' is voor veel Russen gewoon. "Boedoesjego njet" (Будушего ньет), "Er is geen toekomst", zeggen ze al gauw nadat een plan weer in elkaar is gestort. Maar Ivanov wil zo niet in het leven staan.

De Russische censuur wordt steeds strenger. Behalve gender-thema's zijn nu ook de tot 'buitenlands agent' verklaarde auteurs verboden en dat worden er steeds meer. Ivanov gaat gewoon zijn gang: "We stoppen geen boeken weg totdat onze ruggegraat horizontaal ligt." En klanten willen volgens hem twee dingen: "Help me te begrijpen wat er gebeurt" of "Help me om alles te vergeten". En dat faciliteert hij onomwonden en zonder voorbehoud. De bonafide nieuwsrubriek MediaZone wijst erop dat het huidige Rusland anders is dan Sovjet-Rusland. Toen was de ideologie duidelijk: je kon hem opschrijven en er mee werken, als een soort cursusboek. Dat kan nu niet want de huidige regering heeft geen ideologie. Niemand heeft een helder idee wat mag en niet mag en de censuur wordt slecht gehandhaafd. Daarom is er ruimte voor interpretatie. Het gaat dan ook meer om de angst voor censuur dan om de censuur zelf. Een klant beoordeelt een boek op basis van auteur en uitgever en een betrouwbare boekhandel geeft daarbij houvast. Ivanov houdt de hoop erin door niet toe te geven aan de angst voor represailles. Verlies nooit de hoop, zou ik zeggen, verlies nooit het zicht op wat beter kan. Zolang je hoop blijft voelen, kan het. Dat bewijst Ivanov met zijn Podpisnie Izdania. 

Verwante blogs:

Waarom lijden Russen zoveel meer dan wij? (okt 2016)

Russen die wachten op het Einde der Tijden (juli 2021)

Youtubefilmpje: Mikhail Ivanov: How to make a bookstore great again? (mrt 2018)