Joelia Navalnaja: idealist in een bang Rusland

Joelia Navalnaja met haar echtgenoot (2013)

‘In zijn blauwe ogen ... fonkelde een vastberadenheid en moed die Russen nooit hebben begrepen', schrijft Volkskrantjournalist Tom Vennink over Navalny. Eerlijk gezegd denk ik dat veel Russen dat beter begrijpen dan wie ook. En wie dat nog het beste begrijpt is zijn vrouw Joelia Navalnaja, omdat ze zelf ook moed en vastberadenheid uitstraalt. Aan Joelia moest ik denken nu ook de nieuwste verfilming van De Meester en Margarita in Rusland verhitte discussies veroorzaakt. Wat is het geval met deze discussies en waarom zie ik Joelia als een soort Margarita?

De slavist Emmanuel Waegemans lijkt gelijk te krijgen. Zo schrijft hij in 2007 in zijn 'sleutel tot een roman' over De Meester en Margarita van Michail Boelgakov: "In de 22ste eeuw is [dit] misschien nog het enige literaire werk dat over de Stalinperiode gelezen zal worden." In Rusland is het boek namelijk nog steeds populair en ook jonge mensen kennen het min of meer van buiten. De in de VS wonende regisseur Michail Loksjin verfilmde het dan ook terecht opnieuw. De tegenstanders van de huidige regering vatten de film op als een symbool van verzet, maar de Poetin-aanhangers zien vooral kritiek op Poetin en willen de film verbieden. Navrant, want de film is grotendeels met Russische staatssubsidies gemaakt.

In het onvolprezen Raam op Rusland wordt helder uitgelegd hoe Russische kijkers door de huidige censuur dingen in de film opmerken die ze eerder in het boek van Boelgakov (1891-1940) niet zagen. Sinds de oorlog beseffen ze meer dan ooit dat ze, zoals in De Meester en Margarita, "in een wereld leven waar altijd gestreden wordt tussen goed en kwaad, tussen god en de duivel". In de film staan agenten van de geheime dienst symbool voor het kwaad, net zoals nu. En de bioscoopgangers zien nu scherper dan ooit dat cynisme een spel is van het kwaad, van waaruit ook het huidige Kremlin in Rusland te werk gaat. Juist Navalny stelde dit cynisme aan de kaak en na zijn dood doet zijn vrouw hetzelfde. Door hun voorbeeld is althans een deel van het apolitieke Russische publiek politiek geworden.

Joelia Navalnaja heeft het voor elkaar gekregen dat haar man 2024 überhaupt heeft gehaald. Daarvoor hoef je alleen maar naar de indrukwekkende documentaire Navalny (2022) te kijken. Meteen al op de dag van zijn moord sprak Navalnaja op de veiligheidsconferentie in München geëmotioneerd maar krachtig. Het is duidelijk: zij heeft het stokje al over genomen, zoals Margarita dat ook deed bij de Meester toen hij gevangen zat. Al vanaf het begin krijgt Joelia de vraag of het voor hun kinderen niet beter zou zijn als Navalny zou stoppen: "Maar hij doet het juist voor hen!". Nu is ze er helemaal klaar voor: “By killing Alexey, Putin killed half of me — half of my heart and half of my soul. But I still have the other half. And it’s telling me I don’t have the right to give up.” Ook haar verzet tegen Russische onverschilligheid lijkt besmettelijk.

Verwante blogs:

Ziet Navalny's tijd in een strafkolonie er zo uit? (feb 2021)

Van vrouwen moeten ze het in Rusland nu hebben! (juli 2021)

Youtubefilmpje: The Master and Margarita, trailer (2024) 'Moscow in the 1930s. A famous writer on the rise of his career suddenly finds himself at the centre of a literary scandal. The play based on his work is banned, colleagues conspicuously avoid meeting him, and within days he becomes an outcast. Shortly thereafter, he meets Margarita, who becomes his beloved muse. Inspired by her love and support, the writer embarks on a new novel, where the characters happen to be his acquaintances, and the main character is the mysterious Woland, modeled after a recent acquaintance, a foreigner.'