Een Russisch kerkhof verdwijnt onder water...
De hoop op een voorspoedige dood bood de oudere Darja nog enigszins houvast. De confrontatie met de vroegtijdige onttakeling van het lokale kerkhof sloeg in als een bom. Meedogenloze atheïstische Sovjetfunctionarissen haalden opeens de grafkruizen en grafstenen weg, omdat ze een geslaagde inundatie in de weg zouden staan. De dorpelingen waren furieus: "Daar liggen mensen, geen beesten. Hoe durven ze met onze graven te spotten." Ik lees verder: 'Vera Nosarjova, een sterke onverschrokken vrouw, ontdekte op een van de grafpaaltjes de foto van haar moeder en wierp zich met zo'n woede op de mannen dat die echt bang werden...' De zogeheten 'dorpsschrijver' Valentin Raspoetin (1937) beschreef in de indrukwekkende roman Afscheid van Matjora (1976) de desastreuze maatschappelijke gevolgen van de bouw van waterkrachtcentrales in de jaren '60 en '70. Stalin en zijn opvolgers wilden de industrialisering een boost geven en de noodzakelijke extra elektriciteit moest vooral uit waterkracht van de grote Siberische rivieren komen. Raspoetin schilderde volkomen weerloze mensen tegenover deze staatsdecreten. In de roman zou het laaggelegen dorp Matjora vanwege de nieuwe hydro-elektrische stuwdam in de Angararivier voorgoed onder water verdwijnen. De auteur vatte het desolate resultaat samen: 'De armzalige, naakte graven, gereduceerd tot gelijke, kale heuveltjes...' De Sovjetfunctionarissen benadrukten dat ze ook maar werden gestuurd: "Wat kunnen wij eraan doen? ... We komen niet uit onszelf."
Centraal in het boek staat de charismatische en onbuigzame Darja, wiens hele leven verbonden was met Matjora. De zin van het leven zag ze vooral in het voortzetten en doorgeven van de dorpstradities en die verloren bij het verdwijnen van het dorp hun waarde. Stilletjes achterblijven wilde ze, om daar te sterven. Maar de sovjetfunctionarissen dwongen iedereen te verhuizen naar een hogerop gelegen staatslandbouwfabriek, hutjemutje bij elkaar in nieuwe flats, zonder moestuin, zonder eigen grond, zonder eigen vee zoals ze het in Matjora gewend waren. Raspoetins roman is gebaseerd op de bouw van de waterkrachtcentrale vlakbij zijn geboortedorp Oest-Ilimsk, eveneens in Siberië aan de Angararivier. Ook in andere Siberische regio's zoals Chakazzië, Jakoetië en Kolima verschenen immense hydro-elektrische stuwdammen. Het boek bevat weinig directe zinspelingen op het hardvochtige Sovjetregime, want Raspoetin wilde wel kunnen publiceren en dat gebeurde ook. Maar de op deze roman gebaseerde speelfilm Vaarwel (1983) van de Russische Elim Klimov kreeg geen exportvergunning en lag drie jaar op de plank. De negatieve maatschappelijke gevolgen van Russische waterkrachtcentrales kun je voornamelijk te weten komen in romans zoals die van Raspoetin.
Verwante blogs:
Russen hebben meer met begraafplaatsen dan wij (april 2018)
Waarom lijden Russen zoveel meer dan wij? (okt 2016)
Youttubefilmpje: De trailer van de speelfilm Vaarwel (1983), gebaseerd op Raspoetins Afscheid van Matjora, Russisch gesproken
Youttubefilmpje over de bouw van de hydro-electrische stuwdam in de Jenisej rivier in het Siberische Krasnojarsk in 1967, British Pathé, Russisch gesproken
Reacties