Russen hebben meer met begraafplaatsen dan wij

Op begraafplaats Bakhtin in Tomsk

"Waarom wilt u eigenlijk op een begraafplaats afspreken?", vroeg Svetlana Alexijevitsj voor Het einde van de rode mens (2014) een oudere vrouw enigszins verbaasd. "Hier kijk je mensen in de ogen die er al niet meer zijn", was het eenvoudige antwoord. Iemand in de ogen willen kijken die er niet meer is? Die behoefte herken ik. Een begraafplaats heeft ontegenzeggelijk iets verwachtingsvols. Mijn indruk is dat Russen meer met begraafplaatsen hebben dan wij. Sterker nog, ik vermoed dat de mensen er beter voor de doden zorgen dan voor de levenden. Ik kreeg er direct mee te maken toen enkele vrienden van mij in het Siberische Tomsk overleden. Sindsdien ga ik steevast met hun familie naar het lokaal zo geliefde kerkhof Bakhtin. Gehard door het leven zie je bij Russen vaak weinig emoties, maar vlakbij hun doden heeft niemand kennelijk meer iets te verbergen.

Marsrutka 13 rijdt rechtstreeks naar Bakhtin, stopt vlak voor de poort van het kerkhof en de volle bus loopt volledig leeg. Zelf ga ik in Amsterdam regelmatig naar begraafplaats de Nieuwe Ooster en daar ben ik meestal alleen. Hier zie je het tegendeel. Als het harde Siberische klimaat het toelaat zie je op Bakhtin overal mensen in de weer. Laatst ging ik er weer heen met de 90-jarige Jekaterina Michajlovna om haar overleden zoon en vriend Oleg te bezoeken. Bij zijn graf aangekomen kuste ze snikkend zijn foto en poetste daarna liefdevol zijn beeltenis. Nadat ze ook de grafsteen en de planten er omheen had verzorgd, nuttigden we samen op een vast bankje met tafeltje onze meegebrachte wodka, brood en worst (zie foto). Het Russische ritueel geeft altijd aanleiding om over de overledene te praten. In de prachtige documentaire Rode Ziel (2017) van Jessica Gorter hebben familieleden in een bos bij Sint-Petersburg een geïmproviseerde begraafplaats gemaakt. Uit het verre Russische Karelië komen ze speciaal hiernaartoe om er samen hun geliefden te gedenken. De reden is dat ze hier hun doden vermoeden, want het gaat om door de Sovjetstaat vermoorde mensen die nooit zijn geïdentificeerd. Op een boom spijkeren ze een naamplaatje en versieren het met bloemen. Hun liefdevolle aandacht doet me terugdenken aan het grafbezoek in Tomsk.

Elk graf op een Russische kerkhof wordt omringd door een hek en binnen het hek is alles van de nabestaanden. Enkele jaren geleden hoorde ik dat Bakhtin vol is en de mensen daarom voortaan hun doden naar een nieuw kerkhof dienen te brengen. Maar dat wil niemand. Het andere kerkhof ligt te ver weg en wat nog veel erger is, een eigen hek om het graf mag daar niet meer. Vriendin Lylia heeft haar overleden vriend en lokaal bekend kunstenaar Herman tot haar grote tevredenheid toch op Bakthin kunnen begraven. Vermoedelijk hielpen de steekpenningen van enkele vrienden afdoende? Zijn graf ligt op een oud geasfalteerd stuk parkeerterrein, maar dat neemt ze graag voor lief. Als ik Hermans graf met haar bezoek is het snikheet en rondom helemaal kaal, want zonder schaduwrijke bomen en zonder groen zoals op de rest van het kerkhof. Maar wel mét hek en dus met privacy.

Verwante blogs:

Stadsjager in de taiga (juni 2017)

Mijn ‘taiga moeder’ Jekaterina Michajlovna (aug 2016)

YouTube filmpje: Vechnaya Pamyat (Eeuwige herinnering), een traditioneelen stemmig Russisch-orthodox lied voor de doden, met basso profundo, begeleid door onder meer dia's van iconen en foto's van de doden van de kernramp in 1986 in Tsjernobyl(2007)