Dienen Ruslandstudies 'gedekoloniseerd' te worden?
Ooit legde aan de Moskouse Staatsuniversiteit een hoogleraar antropologie me uit waarom de Russische antropologie heel anders zou zijn dan de onze: zijn land had immers nooit koloniën gekend. Maar binnen je eigen continentale grenzen kun je ook 'koloniën' hebben, zoals het huidige multiculturele Rusland, én daarvoor Sovjet-Rusland én het Russische Rijk. Ik denk aan de Russische verovering van het 'lege' Siberië eind 17de eeuw en aan al die geannexeerde en bezette 'grenslanden', vanzelfsprekend als Russisch beschouwd. Aan dit gesprek moest ik terugdenken toen onlangs een artikel in Radio Free Europe/Radio Liberty verscheen, met de titel "Moscow's invasion of Ukraine triggers 'soul-searching' at western universities as scholars rethink Russian Studies". Voor mezelf vat ik de boodschap op om de aandacht te verleggen van de in mijn Rusland-Leergangen vaak positief geduide 'Russische ziel' naar wat Rusland met andere volken heeft uitgehaald. Met andere woorden, mijn Ruslandstudie te 'dekoloniseren'. Breder gesteld: waarom was de westerse academische wereld altijd zo op Rusland gericht en nagenoeg niet op diens koloniën? En hebben Ruslandstudies bijgedragen aan de dominantie van Rusland?
En ik ben niet de enige die herijking van haar Ruslandstudie overweegt. Oekraïense wetenschappers lopen voorop en dat valt, gezien de hernieuwde dreiging van kolonisatie van hun vaderland, te verwachten. Deze maand vergaderde Het Centrum voor Europese, Russische en Euraziatische Studies (CERES) aan de Universiteit van Toronto, Canada, over de naamgeving van haar Centrum. Want waarom staat Rusland als enige land in de naam, terwijl het studieveld bijna twee hele continenten beslaat? 'Dekolonisatie' van Ruslandstudies is hét centrale thema van de internationale Associatie voor Slavische, Oost-Europese en Euraziatische Studies (ASEEES) - met 3200 leden in vele landen - op haar jaarlijkse conferentie eind 2023. Voor het behoudende ASEEES is dit, in haar woorden, een "politieke daad", want een herijking van een "lang gevestigde en geïnternationaliseerde hiërarchie".
De verwaarlozing van Ruslands koloniën in westerse Ruslandstudies gaan terug naar de oorsprong van deze studies. In het 19de eeuwse Westen werd academische bestudering van Rusland opgezet door Russen die vanuit het Russische Rijk waren geëmigreerd dan wel gevlucht, de zogenaamde Russia Firsters. Ruslands ideologie was toen al dat iedereen uit het oude Russische Rijk een Rus is en de westerse academische wereld ging daarin mee. Net als Russia Firsters zagen ook latere emigranten uit Sovjet-Rusland de USSR - met koloniën die min of meer overeenkwamen met die van het Russische Rijk - als één verenigd land. Wetenschappers en schrijvers uit deze koloniën verkasten gemakkelijk naar Sint Petersburg of Moskou, maakten daar carrière en werden 'Rus' genoemd, waarbij hun afkomst uit Oekraïne, Wit-Rusland of Kazachstan op de achtergrond raakte. Veel mensen realiseren zich bijvoorbeeld niet dat de schrijver Gogol of de musicus Prokovjev van oorsprong Oekraïens zijn. Tot nu toe kwam de westerse academische wereld met haar focus op Rusland gemakkelijk weg, maar vanwege de veronachtzaming van Ruslands koloniën sterven er nu massaal mensen. Rusland ontkent het bestaansrecht van Oekraïne immers en verwijst hiervoor naar haar geschiedenis. En de westerse academische wereld heeft de Russische versie van die geschiedenis altijd ondersteund. Ja, Ruslandstudies dient te worden 'gedekoloniseerd', op zijn minst door de eeuwenoude Moskou-gerichtheid ervan aan de orde te stellen. Waarvan akte!
Jaarlijkse conventie van ASEEES (Pittsburgh, VS, 30 november - 3 december 2023)
Verwante blogs:
Kan Siberië zich ook afscheiden? (dec 2017)
Betekent dit het einde van multicultureel Tatarstan? (aug 2022)
Youtubefilmpje 'What if Russia were a colonial empire?' (2 mrt 2022): 'There is little talk of the Soviet Union’s colonial project. However, there are many factors that allow countries such as Poland, Hungary or the former Czechoslovakia to be considered as full-fledged Russian colonies.'
Reacties