Kan Siberië zich ook afscheiden?

Een afscheidingsbeweging zoals in Catalonië bestaat in Siberië* al lang. Tijdens de Burgeroorlog vormde de regio voor de tegenstanders van de communistische heilstaat een van de belangrijkste steunpunten. De Siberische vlag met groen voor taiga en wit voor sneeuw stamt uit die tijd. Ook daarna braken er regelmatig opstanden uit tegen het centrale gezag, vanaf 1991 steevast gevolgd door de roep om afscheiding. De grond zit weliswaar vol olie, gas, diamant, goud en koper, maar Siberiërs ervaren hun gebied vooral als wingewest voor Europees-Rusland. De mensen op het platteland voelen dagelijks het enorme verschil tussen hun rijkdom aan bodemschatten en hun armoede. Een geïnterviewde uit Grensland (2015) van Jelle Brandt Corstius vat de situatie aanschouwelijk samen: "Niets verandert er hier, dat is de paradox, je zou hier zo de Russische Revolutie kunnen filmen." Hoe sterk zijn hun separatistische claims eigenlijk?  

Lomonosov, beroemd scheikundige uit de 18de eeuw en rector van de eerste Russische universiteit in Moskou, formuleerde het in zijn tijd zo: "Rusland zal groot worden door Siberië." Eind jaren '90 kwam hier tweederde van de Russische export vandaan. Volgens Tolokonnikova in Pussy Riot: Zo begin je een revolutie (2017) zou Poetin dit in een speech ook min of meer hebben toegegeven: "We horen heel vaak van uiteenlopende functionarissen hoe 'unfair' het is dat Siberië met zijn onmetelijke rijkdommen bij Rusland hoort." Maar na het referendum op de Krim houdt de president de buitengebieden goed in de gaten. Immers: als de Krim zich laat afscheiden van Oekraïne, waarom Siberië dan niet van Rusland? Onder de recente Wet tegen het Extremisme krijgen Russen geen toestemming meer te demonstreren. En een openlijke oproep tot afscheiding levert al gauw vijf jaar gevangenisstraf op. In Grensland zie je kleine groepen separatisten, zoals in Novosibirsk (zie filmpje). En in 2017 vonden in diverse Siberische steden ondanks het verbod toch omvangrijke demonstraties plaats.

Maar verder hoor je er nauwelijks over en dat heeft zijn oorzaken. Van 'etno-regionalisme' is geen sprake, want 94% van de Siberiërs is etnisch Russisch. Ze hebben geen eigen taal of markante eigen cultuur. Ze hebben geen autonome politiek of economie: alle grondstoffen worden immers elders verwerkt en de eigenaren, managers, exporteurs en aandeelhouders wonen in Moskou of in het buitenland. Vriend Valeri uit Tomsk had nog een ander argument om bij Rusland te blijven: "Dan zou Siberië meteen worden ingepikt door China; als zelfstandige regio zijn we veel te kwetsbaar." Andere critici waarschuwen voor de mogelijkheid opnieuw een 'etnisch stempel' te krijgen in hun Russische paspoort, zoals in de Sovjet periode. Ik hoor het mijn Siberische vrienden telkens weer zeggen: 'Moskou is gelukkig erg ver weg!' De meest toegepaste strategie in Siberië is de lange arm van het Kremlin zo ongevaarlijk mogelijk te houden. Menige Siberiër beschouwt zichzelf als een eilandbewoner en de andere kant van de Oeral noemt hij bij voorkeur 'het vaste land'. En elke poging tot Siberisch separatisme wordt ook elke keer weer in de knop gebroken door dat andere, wél ijzersterke, nationalisme, de alom bekende Russische ziel.

*Onder 'Siberië' versta ik 'Groot Siberië', dus inclusief het Verre Oosten (zie foto). 

Youtubefilmpje:  VPRO-serie 'Grensland' uit 2015, afl. 2, 'Beleefde mensen' van Jelle Brandt Corstius, waarin hij onder meer Siberische separatisten in Novosibirsk bezoekt