De eenzaamheid van dissidente Russen
In het huidige Rusland kunnen mensen met een andere mening dan het Kremlin niemand vertrouwen, zelfs hun vrienden en familie niet. De aanklaagcultuur uit de Sovjetperiode is weer helemaal terug. Wat doen dissidenten die besloten hebben in hun land te blijven? Hoe eenzaam zijn ze? Houden ze stiekem dagboeken bij zoals in de Sovjettijd? Komen ze wellicht ergens heimelijk bij elkaar? Schrijven ze in ondergrondse media? Publiceren ze in de samizdat? En wat is hun reden om in Rusland te blijven? In het begin van de Oekraïneoorlog was het nog niet zo erg. In maart 2022 schreef Hella Rottenberg in NRC-Handelsblad: "Maar liefst 56 beroepsgroepen, van architecten tot zangers, hebben een petitie in omloop gebracht die door duizenden moedige collega's is ondertekend." Daarna werden de censuurschroeven zodanig aangedraaid dat openlijk oppositie voeren vragen is om gevangenschap. Russische dissidenten hebben de keus: of in Rusland blijven en hun mond houden, of vertrekken en spreken. In onze kranten vind je daarom voornamelijk verhalen van dissidente Russen die wel naar het buitenland zijn vertrokken.* Wat dat betekent voor de achterblijvers is nauwelijks voor te stellen.
Eigenlijk weten we vooral wat Russische dissidenten in Rusland niet meer doen. "Ik weet niet zo goed meer wie ik nog ben, behalve een politieke gevangene." Kunst maken of protesteren doet Joelia Tsvetkova sinds 2019 niet meer. Toen werd de 29-jarige kunstenaar, woonachtig in het verre Komsomolsk aan de Amoer zo'n 9000 km ten oosten van Moskou, gearresteerd op beschuldiging van het verspreiden van pornografie via internet. Ze kreeg het stempel ‘buitenlandse agent’ en werd zwart gemaakt in lastercampagnes. Voor veel Russen staat dit stempel gelijk aan ‘spion’ of ‘verrader’. Sinds die tijd is haar leven verwoest, ook al hoeft ze de gevangenis voorlopig niet in, vermoedelijk dankzij luid buitenlands protest. Het Amsterdamse Stedelijk Museum kocht enkele tekeningen van haar aan. Eenzamer dan Tsvetkova kun je bijna niet zijn. Afgezien natuurlijk van Navalny, die in alsmaar strengere strafkampen volledig wordt doodgezwegen en zelf geen politiek meer kan bedrijven. Over wat beiden nog wel ondernemen horen we niks, laat staan over internationaal onbekende dissidenten.
Om toch enig idee te krijgen van het doen en laten van de huidige dissidenten in Rusland kunnen we het beste teruggaan naar de dissidenten uit de Sovjetperiode. Zoals naar de dichteres Anna Achmatova (1889-1966), die in Sint Petersburg in de jaren twintig door het regime haar man verloor, haar zoon in het strafkamp zag verdwijnen en voortdurend huiszoekingen moest verduren. Haar dichtkunst werd in haar land volkomen genegeerd en tussen 1921 en 1940 kreeg ze er helemaal niets gepubliceerd. Wat deed ze? Om haar gedichten buiten de destructieve krachten van het regime te houden leerde ze ze eenvoudig uit haar hoofd. Weggaan zoals veel dissidenten toen wilde ze niet. Een kunstenaar, zo was haar mening, moest juist in moeilijke tijden een stem geven aan het lijden van het volk. Voor miljoenen Russen werd ze zo de verpersoonlijking van volharding en menselijke waardigheid. Naarmate de buitenlandse belangstelling voor het hardvochtige regime afnam, nam haar eenzaamheid toe. Wellicht ondernemen dissidenten van nu ook meer dan we ons kunnen voorstellen. Wij, gelukkig nog steeds vrije mensen in een vrij land, moeten daarom alles over hen blijven vertellen, met alle beschikbare middelen en met alle mogelijke publiciteit.
*Zelfs de niet bang uitgevallen schrijver Maxim Osipov is inmiddels vertrokken en laat sindsdien ook in Nederland van zich horen. Zo geeft hij in najaar 2022 een cursus over Tsjechov en Sokolov aan HOVO-VU Amsterdam (18 nov-9 dec).
Verwante blogs:
Politieke dromers zijn er in Rusland altijd geweest (mei 2022)
Een nieuwe Russische humanist (juni 2022)
Youtubefilmpje 'Free Yulia Tsvetkova', 2020)
Youtubefilmpje: Anna Achmatova (1889-1966)
Reacties