Politieke dromers zijn er in Rusland altijd geweest

Narodniki onder de boeren

Je zou het in deze gure tijden bijna vergeten, maar politieke dromers zijn er in Rusland altijd geweest. Russen staan op een gegeven moment op, hoezeer het regime ook tegenwerkt. Nu lijken vooral hoogopgeleide jonge mensen zich er niet langer bij neer te leggen. Door de Oekraïne-oorlog zien ze hun toekomst in duigen vallen en ze hebben gemakkelijk toegang tot betrouwbaar nieuws. Denken ze in groepsverband al na over oplossingen? Hoe gebeurt dat dan en waar? En wat kunnen ze leren van jonge Russen die in het verleden eveneens tegen hun autocraat opstonden? 

Ik denk daarbij vooral aan de Dekabristen en Narodniki uit de 19de eeuw. De Dekabristen waren jonge mannen, vaak hoge adel en geschoold in de Franse Verlichting. Voor hun verzet tegen de autocratie van tsaar Alexander I zagen sommigen vooral de Franse Revolutie van 1789 als voorbeeld. Deze Revolutie zou aantonen dat alleenheerschappij zoals in Rusland zou zijn achterhaald. Toen in 1825 tegen hun zin de conservatieve Nicolaas I troonopvolger werd, kwamen ze massaal in opstand om bevlogen te strijden voor een constitutionele monarchie. De Dekabristen zijn vernoemd naar het Russische Dekábr, de maand december waarin de opstand plaatsvond. 

          De Narodniki bestonden uit stedelijke jongeren uit de middengroepen, waaronder de lagere adel, die vonden dat de in 1861 afgeschafte lijfeigenschap de verpauperde boeren te weinig verlichting had gebracht. Belangrijke inspirator voor hun verzet was de Russische dissidente schrijver Alexander Herzen, onder meer zijn Het Russische volk en het socialisme (1848), waarin hij een pleidooi hield voor geleidelijke sociale hervorming op basis van een typisch Russisch volkssocialisme.

Beide pogingen mislukten en beide groeperingen werden daarna genadeloos vervolgd. De Dekabristenleiders werden geëxecuteerd of verbannen naar Siberië. De Narodniki kregen nauwelijks toegang tot de boeren waarop ze al hun hoop op verandering hadden gevestigd. Een deel van hen  radicaliseerde daarna en vermoordde in 1881 ‘tsaar-bevrijder' Alexander II. Wellicht waren ze net als de Dekabristen naïeve idealisten, maar waar niet gedroomd wordt verandert ook niets. Poetins Oekraïne-oorlog is nu de aanleiding tot verzet. Maar de weerstand komt voort uit de historisch steeds weer terugkerende wens om van Rusland in politiek opzicht een modern land te maken. De meest kritische geesten zijn nu gevlucht naar het Westen, maar daar zitten ze niet stil. In opstand komen kan natuurlijk net als in de 19de eeuw met een paleisrevolutie of moordaanslag, maar de persoonlijke consequenties zijn loodzwaar. Bovendien roept geweld altijd  geweld op. 

Ligt de oplossing nu misschien in de digitale wereld? Onder de Russische vluchtelingen in het Westen zitten veel cyberspecialisten. Met de hashtag als basis vormen ze onlinegemeenschappen, waarvan de Russische machthebber op zijn minst oncomfortabel wordt. Hackers wroeten in het Russische politieke en militaire systeem en spioneren digitaal bij defensiebedrijven en overheden. Volgens Bill Browder in zijn Achtervolgd door de staatsmaffia (2022) kunnen ze gemakkelijk terecht op zwarte elektronicamarkten in Moskou, waar van vrijwel alle Russische instanties illegaal gekopieerde databases te koop worden aangeboden. Via openbrononderzoek (Osint) factchecken ze Russisch staatsnieuws, zoals met Debunkeu.org of Bellingcat. Of ze beïnvloeden met Snap (Social Networks Analysis Platform) de stemming op sociale media. In de roman Nieuwe gronden (1878) van Toergenjev over de Narodniki kunnen ze in ieder geval nalezen hoe het niet moet. Met de onophoudelijke en gruwelijke oorlog in Oekraïne kan de Russische oppositie zich geen nieuwe mislukking veroorloven.

Verwante blogs:

Onafhankelijk denker in 19de-eeuws Rusland (juli 2017)

Helden die nooit in de krant komen (nov 2017)

Videofilmpje over de Narodniki 'Opposition to Alexander II 1855-1881' 2013