Hoe kan het dat de Russen van de 21ste eeuw zich politiek zo gemakkelijk laten manipuleren? Alle culturen maken onderscheid tussen publiek en privédomein. Maar in Rusland nam die tegenstelling nogal extreme vormen aan. Eeuwenlange politieke machteloosheid had vooral in de Sovjetperiode geleid tot een verfijnde cultuur van een 'dubbelleven', een cultuur waarbij je bijna automatisch het ene zei en deed en het andere dacht. Maar in het huidige Rusland is er een dimensie bijgekomen: de brede acceptatie van de door de overheid gemanipuleerde sociale werkelijkheid.

In deze lezing stellen we ons de vraag hoe overheidsmanipulatie in Rusland werkt en hoe de ethiek van het dagelijks leven er uitziet. De Russische journalist en schrijver Peter Pomerantsev laat in zijn Niets is waar en alles is mogelijk (2015) overtuigend zien hoe de door de staat gecontroleerde Russische tv- en dagbladjournalistiek een schijnwerkelijkheid creëert van halve waarheden en leugens. Veel Russen lijken deze verzonnen werkelijkheid vooral te zien als teken van staatsmacht. De openlijke acceptatie ervan zien ze als loyaliteitssignaal van zichzelf en als diskwalificatiee van iedereen die er anders over denkt. Tegelijkertijd bindt acceptatie van hele of halve leugens de mensen nog meer aan de staat: heb je eenmaal publiekelijk een staatsleugen verdedigd, dan kun je niet meer terug en moet je ook wel haar volgende leugen accepteren.

Als andersdenkende ervaar je het als steeds onheilspellender om de maatschappelijke werkelijkheid om je heen op een totaal andere manier te beleven dan de mensen om je heen. Je gaat je dingen afvragen als: Wie is er hier gek? Wie heeft er gelijk? Volgens Pomerantsev is het grote drama van Rusland niet de hardhandige overgang van communisme naar kapitalisme, maar opgroeien in en doorgeven van de hypocrisie van het communisme. Na de val van het communisme heeft - een voorzichtige poging tot verandering in de jaren negentig daargelaten - de staat met voortdurende overheidsmanipulaties de hypocrisie van veel Russen alleen maar versterkt.

De lezing bestaat uit de volgende onderwerpen:

1. Hoe werkt overheidsmanipulatie in het algemeen?
2. Hoe zag een 'dubbelleven' in de Sovjet-Unie eruit?
3. Hoe werken de manipulaties van de huidige Russische staatsmacht?
4. Hoe komt het dat zoveel Russen deze gemanipuleerde werkelijkheid accepteren?

De lezing kan op verzoek worden uitgebreid tot een cursus met ook andere onderwerpen. Zie voor een idee voor aanvullende onderwerpen ook mijn ca. 150 blogs.