Willen Russische migranten eigenlijk terug?

Russen in het Westen kampen vaak met heimwee naar het moederland, zoals ze hun geboorteland noemen. Als migrant kun je op verschillende manieren heimwee hebben. Je verlangt bijvoorbeeld vooral naar je Russische verleden. Of je wilt gewoon terug. In Nederland wonen naar schatting zo'n 30.000 Russische migranten, in de VS zo'n drie tot vier miljoen. Een ervan is Anya Ulinich, de schrijver van Petropolis (2007). Ulinich (1973) vertrok zelf op haar zeventiende met haar familie naar de VS. Haar roman gaat over de migratie van de zestienjarige hoofdpersoon Sasja in 1997. Van het armoedige en zieltogende Siberische industriestadje Asbest 2 verhuist ze naar Amerika. Het boek is intrigerend vanwege de talrijke kleurrijke personages, maar vooral door de bijzondere zoektocht naar worteling van de ontwortelde Sasja. Ervandoor gegaan onder het mom van 'postorderbruid', reist ze onverschrokken in haar eentje door de VS en logeert telkens bij andere landgenoten. Aanvankelijk wil ze alleen maar geld verdienen en terugkeren. Ondertussen denkt ze met heimwee terug aan taferelen in Rusland die wij als grauw, aftands en beklemmend zouden betitelen. Maar wil ze ook ooit terug? 

In de Sovjetperiode wilden de meeste gevluchte Russische migranten maar al te graag terug, vooral in de begintijd.  De titel van Ulinichs boek, Petropolis, is ook de titel van het gedicht van Osip Mandelstam (1918), een smeekbede om bovenaardse hulp voor het stervende Petrograd na de Russische Revolutie. De achterliggende gedachte en hoop waren dat het communistisch bewind snel verdreven zou worden. De migranten beschouwden zich als schatbewaarders van de prerevolutionaire Russische gebruiken en gedroegen zich Russischer dan de Russen. In afwachting van terugkeer bloeiden in Parijs, Berlijn en Praag Russische gemeenschappen op en de Russische cultuur met hen. Een aantal mensen ging tijdens het hardvochtige regime van Stalin toch terug omdat ze het in het Westen niet langer konden volhouden. De schrijver Maxim Gorki ging na 10 jaar Italië terug in 1931 en de componist Sergej Prokovjev na 18 jaar VS in 1936. De meesten kregen in het Westen echter werk, kinderen en kleinkinderen en settelden zich voorgoed, een levenslang heimwee naar Rusland met zich meedragend.

Bleef Sasja haar verblijf in de VS ook als tijdelijk zien? Haar geboorteplaats Asbest 2 is een industriestadje in noordoost Siberië, speciaal gebouwd voor de winning van het gevaarlijke asbest en na 1991 achterblijvend zonder industrie. Haar moeder blijft daar wonen, samen met de dochter die Sasja ongewenst op haar vijftiende kreeg. Vooral die twee binden haar, veel meer dan Rusland, zo blijkt. Jaarlijks gaat ze een paar weken terug. In Ulinichs beschrijving van die bezoeken voelen we vooral de kille leegte van het dagelijks leven. Ook de huidige Russische migranten weten dat ze gewoon niet terug kúnnen. De Russische economie functioneert nog steeds zo slecht dat je er je westerse levensstijl, hoe schraal ook, zelden kunt evenaren. Maar in de VS van Petropolis heerst emotionele armoede, vooral merkbaar aan de levens van andere Russische migranten. Als lezer vraag je je af op welk continent je eigenlijk beter af bent. Na vijf jaar, na haar moeders dood, neemt Sasja haar dochter mee naar de VS. Haar 'echte' leven lijkt eindelijk te kunnen beginnen.   

Verwante blogs:

Voelde tsarendochter Anna Paulowna zich hier ontheemd?  (mrt 2021)

'Culture shock': eerste Russische ambassadeurs gaan westwaarts (okt. 2019)

Youtubefilmpje: 'Anya Ulinich's Introduction from The 2008 National Book Award Finalist Reading':  'Anya Ulinich immigrated from Russia to Phoenix with her family when she was 17, she practiced graphic design during the height of the dot-com craze and received her MFA in painting from UC Davis. In 2000 she moved to Brooklyn where she now lives with her husband and two young daughters.'