Verrichten Russische advocaten sisyfusarbeid?

Sisyfus (Titiaan, 1548)

Op het oog verrichten advocaten die nu in Rusland politiek aangeklaagden verdedigen sisyfusarbeid. Ondanks het steeds totalitairder wordende rechtssysteem blijven ze naar mogelijkheden zoeken om in rechtbanken en gevangenissen mensen bij te staan die oneigenlijk worden vervolgd. Het resultaat van hun inspanningen is echter praktisch nihil en persoonlijk lopen ze ook nog eens groot gevaar. Albert Camus liet in De mythe van Sisyfus (1942) op fascinerende wijze zien dat de mens weliswaar niet aan zijn lot kan ontsnappen, maar wel de keus heeft om aan dit lot zelf vorm te geven. Gaan deze advocaten daarom toch door?  

Mensenrechtenadvocaten vormen in Rusland binnen de hele beroepsgroep slechts een kleine minderheid. Een van de redenen is dat het een extreem gevaarlijk beroep is geworden. Meer dan driehonderd van hen zijn de afgelopen twee decennia gedood en de helft van de doodsoorzaken is tot nu toe onopgelost. In de indrukwekkende documentaire Russia vs Lawyers (2023) van Masja Novikova figureren zes dappere advocaten. Toch verlieten er vier na de opnames alsnog hun land, uit angst voor gevangenisstraf dan wel te worden vermoord. Een van de geportretteerden is de Russische mensenrechtenadvocaat Karina Moskalenko (1954). Het was zij die de eerste zaak won tegen Rusland voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Maar de situatie werd daarna zo bedreigend dat ze nu noodgedwongen in het buitenland woont. 

Maar juist de in Rusland nog aanwezige mensenrechtenadvocaten begrijpen maar al te goed dat de aangeklaagden volledig aan het redeloze rechtssysteem zijn overgeleverd, indien zij dit werk niet meer zouden doen. Hun aanwezigheid zorgt ervoor dat het geluid van de aangeklaagden doordringt in het openbare leven, waardoor ze niet worden vergeten. En de aangeklaagden putten juist hieruit enige moed. Zoals dokter Rieux uit De pest (1947), een ander werk van Camus, weigert zich neer te leggen bij de alom om hem heen dood zaaiende pest, zo weigeren deze moedige advocaten te berusten in de willekeur en hardvochtigheid van de Russische rechtspleging. Inderdaad, ze krijgen zo goed als niemand vrij. Maar ondanks dat nemen ze door hun consistente aanwezigheid in rechtszalen en gevangenissen net als Sisyfus hun lot in eigen hand. Een van deze onverschrokken advocaten zegt het zo tegen Novikova: "Zo lang we niet vertrekken, is er nog een beetje hoop". 

Verwante blogs:

Hoe waarachtig klinkt het laatste woord in Poetins rechtbank? (mrt 2018)

Vrijheidslievende journalisten raken in Rusland vanzelf gepolitiseerd (nov 2021)

Youtubefilmpje: Trailer van de documentaire Russia vs Lawyers (2023)