Russische studenten weer dwingende ideologie opgelegd
De Russische antropologie is weer terug bij af. In de sovjetjaren stond de uitkomst van antropologisch onderzoek vooraf al globaal vast, want de 'communistische utopie' had dat zo verordonneerd. Nu zien we min of meer hetzelfde gebeuren, omdat studenten de ideologie van 'Russische eminentie' krijgen opgelegd. De erudiete en charismatische Eleonora Lvovna Lvova (1940-2014), hoogleraar antropologie aan de Universiteit van Tomsk, was gepokt en gemazeld in de sovjetantropologie maar werd fervent voorvechtster van objectief veldonderzoek. Dat is in Rusland nu verboden en de verbanning van de journalistieke onderzoeksgroep Dozjd (of TV Rain) is daar een manifest voorbeeld van. Hoe zag sovjetantropologie eruit? Wat waren de verwachtingen van de Russische antropologie in de jaren '90 en wat zijn de gevolgen van de nieuwe ideologie?
De Russisch-Amerikaanse historicus Yuri Slezkine noemde sovjetantropologie in zijn Artic Mirrors: Russia and the small people of the north (1994) 'antropologie van het paradijs'. Want deze vorm van antropologie behelsde niet het heden. Studenten hoefden maar volgens het wetenschappelijk communisme te werk te gaan en de heilstaat tekende zich automatisch af. Nergens pakte deze ideologie zo desastreus uit als in de Faculteit Geschiedenis waarvan antropologie deel uitmaakte en veel studenten keerden deze faculteit daarom de rug toe. In de liberale jaren '90 werd Lvova hartstochtelijk voorstander van moderne antropologie-beoefening, vooral van de stadsantropologie, een soort stedelijke onderzoeksjournalistiek op wetenschappelijke basis. Lvova's collega dr. Irina Nam schreef in een memoriam in 2014 dat het haar missie was antropologisch onderzoek ‘te doordenken, zorgvuldig te formuleren en dit met anderen te delen'. Ze wilde autonoom en onbevooroordeeld naar de sociale werkelijkheid kijken. Begin 2000 vroeg Lvova mij een cursus 'Kwalitatieve onderzoeksmethoden' te komen geven aan haar faculteit. Kwalitatief onderzoek betekende in mijn cursus dat je zo onbevangen en objectief mogelijk langdurig de straat op gaat en daar volgens beproefde wetenschappelijke methoden een maatschappelijk onderwerp onderzoekt. Docenten en studenten reageerden enthousiast: eindelijk konden ze als antropoloog de eigen stadswijken in.
Vanwege de groeiende antiwesterse stemming is mijn type onderwijs sinds het aantreden van Poetin steeds minder welkom. De positie van de antropologie wordt nu echter wel erg somber. De onafhankelijke nieuwssite Meduza meldt dat studenten van sociale onderzoeksinstellingen zoals die van Lvova vanaf het komend academisch jaar worden gedwongen volgens de nieuwe Russische ideologie te werk te gaan. Opnieuw houdt dit in dat de algemene uitkomst van hun onderzoek van te voren vaststaat. De teneur dient te zijn: Het Westen is in verval, het haatte Rusland altijd al, maar haar tijd zit erop. Terwijl de Russische toekomst alleen maar schitterend zal zijn. Studenten hoeven slechts te onderzoeken hoe de weg daar naartoe eruit ziet. Opnieuw wordt de Faculteit Geschiedenis door deze voorgeschreven ideologie het meest geraakt en ik ben bang dat jonge mensen de antropologie wederom gaan mijden. Misschien is het maar goed dat Lvova deze herhaling van een onvrije periode uit haar professionele geschiedenis niet meer hoeft mee te maken.
Verwante blogs:
Een 'nuttige idioot' in Rusland (jan 2019)
De Nederlanders komen! (dec. 2016)
Youtubefilmpje: 'The Ideology of Putin's Russia' van Russisch-Britse politicoloog en filosoof Vlad Vexler (nov 2022)
Reacties