Russische grootvader zonder verleden
Opnieuw houdt het Russische regime gepleegde gruwelijkheden voor zijn eigen bevolking verborgen. De Russische schrijver Sergej Lébedev (1981) publiceerde in 2011 in dit verband een opmerkelijke roman, Vergetelheid.* Meteen werd hij vergeleken met Solzjenitsyn en diens invloedrijke kampproza. Het gaat over een impressionistische zoektocht van een jonge geoloog - deels autobiografisch - naar het verzwegen verleden van 'Grootvader II'. Met zijn roman probeert Lebedev antwoord te geven op de vraag hoe je als schrijver de verborgen gruwelen in een samenleving kunt ontrukken aan de hardnekkige menselijke drang tot vergetelheid.
Als kind kreeg de anonieme verteller te maken met een mysterieuze vriend van de familie, die hij Grootvader II noemde. Het was een 'man zonder verleden'. Zonder dat iemand wist waar hij vandaan kwam leefde hij, blind geworden vanwege een bedrijfsongeval en van binnen al lang dood, nog enkele decennia voort. Door eigen toedoen verloor de man zijn zoontje en zag in het kind een vervanger. Op een cruciaal moment redde Grootvader het kind toen het een bloedtransfusie nodig had. Vanwege een te grote bloeddonatie stierf Grootvader echter en het kind voelde zich voor eeuwig aan hem verplicht. De auteur kenschetste Grootvader II als 'extreem vervreemd, verborgen door beleefdheid'.
Twintig jaar na zijn overlijden vindt de inmiddels geoloog geworden verteller brieven van Grootvader II, met daarin het adres in een stad boven de Poolcirkel. Eindelijk wil hij het verleden van Grootvader weten en reist naar de stad, eindigend op 'sk'. Vermoedelijk is dat de Siberische mijnstad Norilsk, gelegen boven de Poolcirkel, met zijn beruchte strafkamp. Over de precieze plek blijft de auteur opmerkelijk vaag. Terwijl de stad aan toeristen luchtige ‘kamptours’ aanbiedt, komt de schrijver tijdens barre sneeuwtochten talrijke nog nooit ontdekte hele en halve menselijke lichamen tegen van gestorven kampgevangenen, die door de permafrost geconserveerd zijn gebleven.
Lebedevs observaties staan temidden van lyrisch aandoende beschrijvingen van de natuur, alsof het al zolang verborgene het daglicht niet opeens kan verdragen. Grootvader II blijkt hier ooit tien jaar lang kampcommandant te zijn geweest. Met de voormalige kampgevangenen die de geoloog op zijn reis ontmoet is het niet anders gesteld dan met kampbewakers zoals Grootvader II. In hun latere leven gaan ze steeds meer op elkaar lijken, stuk voor stuk mensen zonder hoop of illusie, levend van dag tot dag. Het motto van het boek over de slachtoffers van de Goelag luidt niet voor niets: 'Geen ingezetene van deze stad, geen dode man, maar iets er tussen in', van de Russische dichter Josef Brodski.
Uit interviews met Lebedev blijkt Grootvader II in het echte leven de tweede man te zijn van zijn grootmoeder aan vaderskant. Net als Grootvader II was die een belangrijke veiligheidsofficier, baas van een Goelagkamp en een 'massamoordenaar', in de woorden van de schrijver. Vergetelheid is in deze eeuw een van de eerste Russische romans over de verschrikkingen van de Goelag. Lebedev doet dat door middel van een 'woordenmuur', zoals hij het noemt. Een ding is duidelijk: er hoeft maar een schrijver als Lebedev op te staan, of het tot dan toe onontdekte verontmenselijkte karakter van een samenleving openbaart zich genadeloos. Poetins oorlogswreedheden in Oekraïne verdienen een schrijver als Lebedev.
* Sergej Lebedevs roman werd gepubliceerd in het Russisch en is nog niet in het Nederlands vertaald; in 2016 verscheen de Engelse vertaling Oblivion.
Verwante blogs:
Waarom lijden Russen zoveel meer dan wij? (okt. 2016)
Waarom die aanhoudende geestdrift voor Stalin? (dec 2021)
Youtubefilmpje: 'Norilsk, Russia. Population 177,000. It's the northernmost city in the world — and the most toxic. Filmmaker Victoria Fiore spent two years trying to gain access to this closed-off city. After a dozen failed attempts at a visa, she was finally allowed to enter.'
Lees hier een interview met de schrijver Sergej Lebedev (in het Engels)
Reacties