Russisch patriottisme leidt tot blinde zelfopoffering

Staatsoptocht 'Onsterfelijk regiment' 2017

De drang om oorlogen te voeren dan wel te herdenken is in Rusland enorm toegenomen. Kijk bijvoorbeeld naar de grote volkssteun voor de Krim-annexatie of de burgeroorlog in Oekraïne. In een recente opiniepeiling van het relatief onafhankelijke Levada pleit een meerderheid voor voortzetting van de Syrische bombardementen. Het levensgrote risico er een zoon of broer te verliezen nemen ze op de koop toe. Waarom eigenlijk? Poetins angstpropaganda voor vermeende binnen- of buitenlandse vijanden speelt in ieder geval een belangrijke rol. Tegen deze vijanden dient oorlog gevoerd te worden en ook kinderen worden al vroeg getraind (zie filmpje). Journalist Steven Lee Meyers schrijft in zijn De nieuwe tsaar: De opkomst en heerschappij van Vladimir Poetin (2015) dat Russen een onwaarschijnlijk grote opofferingsbereidheid tonen als het om oorlog gaat. Een geïnterviewde licht haar pro-oorlogshouding als volgt toe: "We zullen elke ontbering overleven, we zullen minder voedsel eten en minder elektriciteit gebruiken". Het doet me denken aan een opmerking van de filosoof Bertrand Russell: "Bewondering voor oorlogen en oorlogsheroïek houdt ook minachting in voor gemak en comfort."

Voor de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, in Rusland ‘De Grote Patriottische Oorlog’ genoemd, is al enkele jaren ongekend veel aandacht. Toen ik de laatste keer het Siberische Tomsk bezocht vielen me de talrijke nieuwe oorlogsmonumenten op waar zelfs jonge mensen eerbiedig bij stil bleven staan. Met oorlogsherdenkingen is natuurlijk niks mis. Maar ook hier blijft de vraag wat Russen daarbij te winnen hebben, zeker als je naar de herdenkingen zelf kijkt. Het was bijvoorbeeld ook in Tomsk waar in 2011 voor het eerst het ‘Onsterfelijk Regiment’ plaatsvond, toen nog een soort lokale Stille Tocht. Negen mei wordt in Rusland traditioneel de overwinning op nazi-Duitsland gevierd, op Djeen Poobédi of de Dag van de Overwinning. De optocht op die dag bleek een groot succes. Het initiatief kwam van twee plaatselijke jonge mannen die allebei in de oorlog hun grootvader hadden verloren en meer aandacht wilden voor het persoonlijke verdriet van gewone families. Maar de aanvankelijke initiatiefnemers gooiden het bijltje er bij neer toen de regering hun initiatief overnam en onder dezelfde naam in Moskou en andere grote steden staatsoptochten begon te organiseren (zie foto). Mensen die geen oorlogsslachtoffer in hun familie hadden, werd een groot bord met een onbekend slachtoffer in de hand gedrukt en ook schoolkinderen kregen de opdracht een foto van hun oorlogsheld omhoog te houden. In buitenlandse steden waar veel Russen woonden organiseerden de autoriteiten deze optochten eveneens. De Russische staatstelevisie deed er vervolgens uitvoerig verslag van en Youtube staat vol met korte filmpjes, ook dit jaar (zoek 'Immortal Regiment').

Russen hebben in hun geschiedenis en zeker in de Tweede Wereldoorlog ontzettend veel geleden. Maar Poetin exploiteert dit persoonlijke leed ter meerdere eer en glorie van ‘Volk en Vaderland’. De organisatie van de optochten komt nu niet langer van onderop zoals in Tomsk, maar van bovenaf, in de vorm van strak geleide staatsdemonstraties voor Russische oorlogshelden. In een toespraak noemt de president sterven in de oorlog het mooiste offer dat je voor het land kunt brengen. Waarom gaan zoveel mensen daarin mee? Het doet in ieder geval een krachtig beroep op je patriottische gevoelens en dat is precies wat Poetin ermee beoogt. Maar het voortdurend aanwakkeren van angst voor vijanden leidt wel tot een oorlogsmentaliteit, waarbij behoefte aan militaire paraatheid en mateloze verering voor oorlogshelden leiden tot een bedenkelijke levenshouding, namelijk de blinde bereidheid je op te offeren voor je land.

Verwante blog:

Zie voor meer info het Youtubefilmpje in mijn blog Waar komt de Russische ziel eigenlijk vandaan?(aug 2017), waarin Poetin sterven in de oorlog het mooiste offer noemt dat je voor je land kunt brengen.

Youtubefilmpje over de militarisering van Russische kinderen: 'Kids Ready To Die For Putin' (2017)