Nostalgie naar het socialisme

Het lekkerste en ook het goedkoopste Russische ijsje is de plombír. In de winter van 1997 startte ik mijn Russische verkenningstocht in Siberië, wellicht het koudste deel van de bewoonde wereld. En wat zag ik tot mijn verbazing in de straten van Tomsk, bij 40 graden onder nul? Mensen die massaal ijs aten. Tegenwoordig kun je ook bij ons in de winter steeds meer ijssalons aantreffen, maar in die tijd was ik compleet verrast. Ook ik bestelde natuurlijk een ijsje, maar veel keus had ik niet. Het assortiment in de forse diepvrieskist bestond uitsluitend uit grote doorzichtige plastic zakken vol wafelkuipjes met een vanille ijsbolletje erop. De ijsjes hadden geen eigen verpakking en zaten daardoor aan elkaar vastgeplakt. Een overblijfsel uit de magere Sovjettijd? Bij de eerste lik kreeg ik meteen aangename herinneringen aan het favoriete ijsje uit mijn jeugd: een bolletje tussen twee wafels geklemd. En bij dit ene ijsje zou het niet blijven...

Een aantal jaren later verbleef ik zoals gewoonlijk weer in Rusland, deze keer in Moskou bij mijn Russische vriendin Sonia. IJsjes waren in de tussentijd een massaproduct en je kon nu elk ijsje kopen dat je maar wilde. Tot mijn grote opluchting bestond mijn lievelingsijsje nog steeds. Inmiddels zat er wel een aparte verpakking omheen, een modern ogende wikkel met in rode cyrillische letters 'CCCP' - Russisch voor USSR - en met een rode ster in de linkerbovenhoek. In de sovjettijd vormde de ster hét kwaliteitskeurmerk. Tot mijn grote verbazing koos de 37-jarige en goedverdienende Sonia, normaal gesproken gek op westerse of westers ogende producten, ook 'mijn' plombir! 

Waarom ik dit ijsje koos wist ik heel goed. Zoals gezegd deed het me - nostalgisch - denken aan vroeger, aan mijn jeugd, aan het eerste ijsje waar ik zo van had genoten. Maar waarom koos Sonia het? Ze was immers nog veel te jong voor Sovjetnostalgie? Kocht ze het wellicht vanwege de sovjetsymbolen op de wikkel? In de literatuur kun je lezen dat menige hedendaags Rus een intens verlangen kan hebben naar sovjetparafernalia. Een reden zou kunnen zijn dat men nieuws over de huidige recessie of over een oorlog eenvoudigweg niet meer wil horen. En ook wie twijfelt over de toekomst gaat graag terug naar het verleden. Volgens de Russische schrijver Arkadi Ostrofsky in zijn The Invention of Russia (2005) kunnen symbolen uit de Sovjettijd - maar ook geluid, kleur, een traag levensritme of een bepaalde reuk - een intens gevoel van continuïteit en stabiliteit geven. Gevolg is wel dat Sovjet-nostalgie het politieke mijnenveld van de Sovjetperiode in een soort esthetisch project verandert. Sonia zegt steevast dat ik haar hang naar Sovjetsymbolen vooral moet opvatten als een knipoog en er verder niks achter moet zoeken. Maar onschuldig is deze vorm van nostalgie zeker niet.

Youtube filmje 'Russische kampioen eet een chocoladeplombír in Jakoetsk bij 58 graden vorst' (December 2016)