Democratie betekent voor veel Russen niet de oplossing maar het probleem. Veel Russen? Zeker weten doe ik het niet, want andersdenkenden spreken zich nauwelijks uit. In ieder geval geldt het voor veel vrienden van mij in Rusland, zo merkte ik deze zomer weer. In de jaren negentig wilde ik het liefst dat alle Russen elk denkbaar democratisch recht zou verwerven. Een Russische docent Journalistiek zei echter al zo'n tien jaar geleden tegen de Britse journalist Jonathan Dimbleby: "Studenten journalistiek willen alleen de mensen dienen met autoriteit en macht." Dat zijn immers de mensen die hun zo geliefde vaderland, hun rodina, willen beschermen tegen binnen- en buitenlands gevaar. Veel Russen zoeken hun heil liever niet bij de democratie en dat is niet van vandaag of gisteren.
Als ik geestdriftig uitroep dat democratie voor mij vrije verkiezingen betekent, dan schudden mijn Russische vrienden afwerend hun hoofd. "Dat bestaat hier niet want alles is al van tevoren bekokstoofd." Stemmen doet dan ook niemand. Als ik zeg "vrijheid van meningsuiting" dan zeggen zij: "Dat hebben we al". "Oh ja? Mag je dan openlijk tegen Poetin zijn?" Verontwaardigd wijzen ze op hun voorhoofd: "Waarom zou je dat doen? Hij heeft Rusland op de internationale kaart gezet. Hij heeft ons onze trots op onze geliefde rodina teruggegeven." "En hoe zit het dan met de scheiding der machten?", vraag ik toch maar even door. "Waarom zou je energie verspillen aan rechtszekerheid? Weggegooid geld. Als je rijk bent, reis je gewoon even af naar Londen, waar het wel bestaat." Als ik tenslotte beweer dat mijn westerse vrijheid boven alles gaat, krijg ik als weerwoord: "Waanzin, wij hebben veel meer vrijheid dan jij. Jij zit tot over je oren vastgebakken in allerlei regeltjes van dit mag niet en dat mag niet. Ons zal het worst wezen. Zolang we maar buiten onze verlammende bureaucratie blijven, zijn we zo vrij als een vogeltje."
Vlak vóór de Russische Revolutie, zo'n 100 jaar geleden, vatte het overgrote deel van de Russen het voor hen nog nieuwe begrip democratie ook al anders op. Het ging in die tijd om boeren en arbeiders, voor wie macht synoniem was met overheersing en die macht wilden ze nu zelf. In rechtszekerheid waren ze nauwelijks geïnteresseerd. Democratie riep - en roept nog steeds - weinig bevlogenheid op. In 2015 meldde het Russische, relatief onafhankelijke, opiniebureau Levada dat slechts 15 procent van de geënquêteerden een liberale democratie wilde. Waar ik mezelf beschut en behoed voel door mijn democratie, voelen zij zich vooral beschut en behoed door hun alom gedeelde vaderlandsliefde. De Amerikaan Hedrick Smith concludeerde het al in zijn bekende The Russians (1976): in de sovjettijd riep rodina, vaak voorgesteld als een moeder, net zo'n warme gevoelens op als in zijn eigen land democratie. Maar een democratie werkt pas als een meerderheid er in gelooft. In een land zonder enige noemenswaardige democratische traditie doet dit ook voor de toekomst het ergste vrezen.
(Enkele andersdenkenden zie je op bijgaande foto: een demonstratie in Moskou wegens de moord op parlementariër Boris Nemtsov in 2015).
Youtubefilmpje: Jonathan Dimbleby parties in St Petersburg - BBC. 'Jonathan attends a party with Russian sophistocats and talks to them about their disdain for democracy. Great video from BBC-show "Russia: A Journey with Jonathan Dimbleby".' (2010)