Hoe vergaat het factcheckers bij de Russische Wikipedia?
Sinds de massale Oekraïne-invasie in 2022 zit de Russischtalige sectie van Wikipedia danig in de problemen. Mede-oprichter Stanislav Kozlovski, al 25 jaar beheerder van deze site en universitair hoofddocent aan de gerenommeerde Moskouse Staatsuniversiteit, kreeg van het Kremlin boete na boete en dwangbevel na dwangbevel. Kozlovski bleef echter bij zijn weigering objectief juiste informatie te verwijderen. De dwangbevelen betroffen voornamelijk berichten over de Oekraïne-oorlog en Poetin, maar het ging om veel meer. Bovendien intimideerden anonieme Telegramkanalen de redacteuren en rekruteerden overheidsinstanties hen actief voor een alternatieve Wikipedia die volledig aan hun leiband zou lopen. Tenslotte dreigde de Russische overheid met het stempel 'buitenlandse agent' en gooide Kozlovski het bijltje erbij neer. Wie in Rusland kan en mag nog werken aan betrouwbare online encyclopedieën zoals de Wikipedia?
Na de invasie verscheen al meteen het eerste staatsalternatief, Runiversalis geheten, daarna de online Grote Russische Encyclopedie en vervolgens Znanie.wiki, een erfstuk uit de Sovjettijd. Al gauw werd daar niets meer van vernomen. Nieuwssite Novaja Gazeta maakte onlangs melding van de nieuwe Russische online encyclopedie 'Ruwiki'. Die wordt geleid door Vladimir Medejko, voormalig directeur bij de Russischtalige Wikipedia. Deze encyclopedie haalt de meeste artikelen gewoon van Wikipedia, bots zetten alles automatisch over en oud-Wikipediamedewerkers vissen er de politiek onwelgevallige teksten uit. Dit geldt bijvoorbeeld voor rapporten over martelingen in gevangenissen, mensenrechten en politieke gevangenen, maar ook voor alle referenties naar wetenschappers met het stempel 'buitenlandse agent'.
Van deze verwijderingszucht geeft Novaja Gazeta een pregnant voorbeeld. Zo verwijderde Ruwiki uit de romanbeschrijving van George Orwells 1984 het gedeelte over het Ministerie van Waarheid. Simpelweg omdat wat Orwell hierover in 1948 schreef de Russische ministeries nu zelf op grote schaal doen, namelijk statistische gegevens en historische feiten vervalsen. Kritische burgers kijken wel uit om aan Ruwiki mee te werken, zelfs niet met onschuldige bijdragen. Want voor goedkeuring dienen ze zich dan eerst met naam en toenaam bij de beheerders te registreren. Onderzoekers constateren dat Russische parlementsleden van de Kremlingezinde partijen Ruwiki eigenhandig corrigeren zonder hun IP-adres zelfs maar te verdoezelen, hoewel dit niet moeilijk is. Ook de gebruikte bots zijn gemakkelijk te identificeren.
In het licht van al dit Russische staatsingrijpen besef je pas goed hoe uniek de overheidsonafhankelijke, wereldwijd gratis toegankelijke en relatief betrouwbare Wikipedia is. Iedereen kan zonder identificeerbare registratie meeschrijven en elke redacteur houdt er rekening mee door iemand die het beter weet gecorrigeerd of aangevuld te worden. Nationale beheerders modereren het geheel, checken de feiten op objectiviteit en werkelijkheidsgehalte en zorgen voor handhaving van de regels. Wikipedia verbiedt links naar Ruwiki, want gekloonde websites kunnen volgens haar nooit een gezaghebbende objectieve informatiebron zijn. De Engelstalige Wikipedia bestaat in Rusland nog steeds als een van de weinig overgebleven betrouwbare informatiebronnen. Russische burgers zijn wel bang de toegang tot Wikipedia snel te verliezen en kopiëren zoveel mogelijk naar hun harde schijf.
Eind 2023 had Novaja Gazeta voor de Russischtalige Wikipedia kennelijk nog hoop: "Over the past two years, the community has been deeply polarised and divided, but at its core, it remains committed to freedom and enlightenment.” Aan de Russischtalige Wikipedia wordt kennelijk niet meer gewerkt, maar Russen kunnen voor betrouwbare politiek niet-gevoelige informatie nu uiteraard naar Ruwiki gaan. Het probleem is echter dat steeds meer informatie in Rusland politiek gevoelig wordt, kijk maar naar de Russische geschiedenis die momenteel driftig wordt herschreven. Het onderscheid tussen wat waar en niet waar is weet uiteindelijk bijna niemand meer. Wikipediabeheerder Kozlovski werd zelfs door de Moskouse Staatsuniversiteit onder druk gezet om de dwangbevelen van de staat op te volgen. Naar verluid heeft de universiteit Kozlovski vanwege zijn wetenschappelijke betrouwbaarheid ontslagen.
Verwante blogs:
Waarheid en leugen in Rusland (mei 2017)
Indoctrinatie van Russische kinderen weer in Sovjetstijl (mrt 2022)
Youtubefilmpje: 'Hybrid Warfare: Russian Wikipedia' (290124, Ukraine Media Center)
Reacties