Hoe 'Chinees' is Siberië eigenlijk?

Begin deze eeuw gaf ik een cursus aan de Staatsuniversiteit van Vladivostok en keek er mijn ogen uit vanwege de Chinese aanblik. Moet je je 'Groot Siberië' voorstellen, de Russische regio waar Vladivostok deel van uitmaakt: van Oeral tot Japanse Zee één immens en praktisch leeg gebied, maar met wel veel natuurlijke grondstoffen. En daar, direct aan de overkant van de grensrivier Amoer, rond de 150 miljoen werkzoekende Chinezen! Hun aantal in Groot Siberië wordt nu geschat op zo'n 12 miljoen, op ongeveer 32 miljoen Russen. Hoe leven deze mensen met elkaar samen? Eind 19de eeuw bestond de helft van de inwoners van het dan nog nieuwe Vladivostok uit Chinezen, zo observeerde een toenmalige Chinese reiziger volgens Victor Mote in Siberia: Worlds Apart (1998). En in de Sovjettijd trouwden Chinese mannen steeds vaker met Russische vrouwen, onder meer vanwege het mannentekort door de oorlog aan Russische zijde. 

De meer stedelijk ingestelde Chinezen wilden met de ruwe Siberische pelsjagers in eerste instantie hoofdzakelijk kostbare zeeotterhuiden ruilen tegen hun meer verfijnde zijde, edelstenen, goud, zilver, ivoor en porselein. Met jaarlijks zo'n tienduizend wagens voerden ze hun ruilhandel de Russische grens over. Nadat de Russen de vruchtbare delta van de Amoerrivier hadden bevolkt, kon de oorspronkelijk militaire post Vladivostok pas echt gaan groeien. De havenstad werd de vanzelfsprekende eindhalte van de Transsiberische spoorweg en de zetel van de Russische inlandse migratie. En niet onbelangrijk in dit verband: de stad kreeg als eerste een telegrafieverbinding met het Chinese Shanghai. Chinese gewoonten mengden zich met Russische. Na 1922 werd Vladivostok uit militaire motieven echter een zogeheten gesloten stad en alleen Sovjetburgers hadden nog toegang. Door het steeds hardvochtiger wordende Sovjetregime raakte de Chinese gemeenschap er uiteindelijk helemaal uitgestorven. Pas in 1992 werd de stad weer toegankelijk voor buitenlanders en anno 2020 steken de Chinezen weer en masse de Amoer over. En net als toen zoeken ze de niches op in de Russische arbeidsmarkt. 

De Chinese markt in Vladivostok kwam meteen na de Sovjettijd op en is nu een begrip. Je kunt er van alles vinden: van muziek, films en speelgoed tot keukengerei en kleding. Vanuit hun marktcontainers begonnen de Chinese ondernemers ook goedkoop en smakelijk voedsel aan te bieden. Daarop volgden de chifanka's, kleine café's met een traditionele Chinese keuken en met een Russische naam op het raam. Grote Chinese investeringen versterken er nu de economie en de arbeidsmigranten vormen een welkome aanvulling op het tekort aan werkkrachten. Want demografisch gaat de Russische bevolking door lage geboortecijfers en hoge sterftecijfers alleen maar achteruit. In 2010 huurde China er meer dan 400.000 hectaren, zodat tegenwoordig op de ooit verlaten sovchozen uit de Sovjettijd Chinese boeren werken. Seizoenarbeiders gaan heen en weer de grens over. Maar steeds meer mensen blijven er hangen, al dan niet met een verblijfsvergunning of vervalste documenten. En Russische vrouwen zien in de harde werkers en sobere drinkers steeds vaker een aantrekkelijke huwelijkspartner. Chinezen doen het werk waar Russen niet voor zijn uitgerust of waar ze geen zin in hebben. Zolang er niemand ingrijpt, lijkt Siberië alleen maar Chinezer te worden. Maar wie durft te garanderen, zeker met die desastreuze Sovjetervaringen in gedachten, dat dit in het steeds nationalistischer wordende Rusland nog lang zo door kan gaan?

Zie verwante blogs:

Kan Siberië zich ook afscheiden?

Alleen in de Transsiberië Express

Youtubefilmpje 'Boom and bust along Chinese-Russian border '(Journal Reporters, 2012) 'Booming China, Struggling Russia: Where Two World Powers Meet; DW reporter Mareike Aden explores the border region between Russia and China and discovers two very different economic climates. Trade makes for friendly ties, but many Russians are intimidated by China's growing power.’