Het ongemakkelijke oorlogsdagboek van een Moskouse schrijver

Bij Alexander Snegirjovs Ik schrijf u vanuit Moskou: Een verboden dagboek (2023) zie je aan de ondertitel al dat het voor de schrijver een ongemakkelijk project moet zijn geweest. Want Snegirjov (1980) wil ‘niets over het hoofd zien' en zoveel mogelijk boven de partijen staan. Hij is tegen de Russische oorlog in Oekraïne, maar om de censuur zoveel mogelijk te omzeilen schrijft hij over de gevoeligste onderwerpen - de oorlog, Poetin - nauwelijks. Vanuit Moskou publiceert hij zijn dagboek op Facebook, terwijl hij het in zijn land verboden woord 'oorlog' niet schuwt. Ongemakkelijk voor ons ook, omdat zijn opvattingen tegen de borst stuiten. Toch is het een uniek ooggetuigenverslag van wat deze oorlog doet met Russen in Rusland.

Zijn dagboek begint met de invasie op 24 februari 2022 en eindigt op 2 juli 2023. In een land waarin vijanddenken steeds gewoner wordt, houdt Snegirjov juist een pleidooi voor neutraliteit en voor empathie en begrip voor voor- en tegenstanders van de oorlog. Zijn dagboek publiceert hij op - het weliswaar in Rusland geblokkeerde - Facebook, maar in het volle besef met zijn openhartigheid grote risico's te lopen: “Het is gevaarlijk maar ik kan niet stoppen”. Snegirjov schrijft bovendien onder pseudoniem en hij gaf het dagboek voor zover ik weet tot nu toe alleen uit in Nederland. Mijn twijfel over dit boek is echter: mag je neutraal zijn over een Russische agressor en zijn ondubbelzinnige Oekraiënse slachtoffer? De Zuidafrikaanse mensenrechtenactivist Desmond Tutu zei ooit: "Wie zich in onrechtvaardige situaties neutraal opstelt, heeft de kant van de onderdrukker gekozen." Bij Snegirjov ligt het echter niet zo eenduidig.

Volgens hem wilden zijn Duitse én Engelse literaire agent zijn dagboek niet hebben. De redenen daarvoor blijven onduidelijk, maar wellicht is de belangrijkste zijn voor westerlingen soms moeilijk te verteren standpunten. Zoals Snegirjovs advies je niet uit te spreken tegen de oorlog, zijn veroordeling van Russen die vanwege de oorlog het land hebben verlaten, zijn afschuw van het westerse sanctiebeleid en van de Europese bemoeienis. De auteur vindt het een verwerpelijke 'Sovjettraditie’ dat mensen zich moeten uitspreken over de oorlog. En vertrokken Russen doen dat volgens hem niet louter uit protest. De weigering van Europa om visa aan Russen te verstrekken noemt hij ‘nazisme’ want ‘discriminatie op basis van ras en nationaliteit’. Tenslotte bekritiseert hij de roep uit Europa dat Russen meer betrokkenheid moeten tonen bij de slachtoffers in Oekraïne. Russen hebben zich in het verleden al genoeg opgeofferd, aldus Snegirjov: "De Russen zijn zo ontzettend moe van alles, de Europeanen hebben geen idee." 

Gelukkig wilde zijn Nederlandse uitgever Prometheus wel publiceren. Want het boek zet wel aan tot nadenken en discussiëren, onder meer vanwege de verschillende meningen van Russen die hij opvoert. Nadenken is precies wat Snegirjov beoogt. Elders zegt hij: “The writer shouldn’t teach goodness… A book should make a reader want to talk with the author, argue, agree, prove something to him, dissuade, discuss, kiss... A writer should take risks: do what it’s better not to do. A writer should doubt: iron certainty is the characteristic of idiots.” Van mij mag hij zo empathisch mogelijk blijven schrijven over wat hij meemaakt, ondanks zijn omzichtig formuleren en het ongemak dat dit voor ons westerse lezers oplevert.

Verwante blogs:

Dovlatov: ongemakkelijke nostalgie naar de jaren '60 (aug 2019)

Moet de intelligentsia in Rusland gaan of blijven? (juli 2023)

Youtubefilmpje: Alexander Snegirjov is om begrijpelijke redenen niet op Youtube te vinden. Daarom hier een stemmige uitvoering van enkele gedichten van de Russische dichter Alexander Blok (1880-1921). In zijn laatste levensjaar schreef hij dat hij zijn leven na de Russische Revolutie “nog door geen enkele ster verlicht zag”: Myaskovsky - 6 Poems by Alexander Blok, Op.20 - 1