Dovlatov: ongemakkelijke nostalgie naar de jaren '60
Vlakbij mijn hotel in de gezelligste straat van Sint-Petersburg staat de schrijver Sergej Dovlatov (1941-1990), in de vorm van een meer dan levensgroot standbeeld. Op het adres Rubensteinstraat 23 heeft hij 34 jaar gewoond. Ter ere van zijn 75ste geboortedag werd het beeld in 2016 met goedkeuring van het stadsbestuur onthuld. Deze zomer vroeg ik een pro-Poetin kennis een foto van Dovlatov en mij te maken. “Waarom zou je dat willen?”, vroeg hij. “Omdat ik in Nederland de prachtige semi-documentaire Dovlatov (2018) heb gezien en hem bewonder om zijn moed.” In zijn antwoord klonk vooral scepsis door: “Ja, ja, een film!” Gelukkig sprongen regelmatig andere mensen naast het beeld voor een foto, vooral Russische vrouwen. In hun land heeft de documentaire Dovlatov eveneens gedraaid en ook bij veel Russen is hij geliefd, dat is duidelijk.
Maar de film over Dovlatov gaf mij behalve veel kijkplezier ook minder prettige gevoelens. De aangename nostalgie naar mijn eigen jaren '60 en '70 kwam er namelijk ongemakkelijk in botsing met de harde werkelijkheid in Sovjet-Rusland. Terwijl in Nederland de flowerpower hoogtij vierde en menige jongere deed waar-ie zin in had, moesten daar de mensen keihard vechten om anders te mogen zijn. Want een totalitair regime kan anders zijn niet toestaan. In het huidige Rusland kun je het overal weer waarnemen. Anders zijn kan immers leiden tot een politiek oppositionele keuze, zo is de veronderstelling in het Kremlin. Dovlatov moest hiervoor buigen maar deed dat niet. Zijn werk toonde de bittere werkelijkheid van het Sovjetleven en hij weigerde hierover anders te schrijven. Hij doet me denken aan de Russische schrijver Alexander Herzen uit de 19de eeuw, ook al zo’n eigenzinnig mens. Beiden zijn van ellende naar het buitenland gevlucht, maar gelukkig alsnog beroemd geworden.
Dovlatov schreef over zichzelf: "Ik ben geboren in een niet al te vriendelijk gezin en was op school een middelmatige leerling. Van de universiteit werd ik verbannen en daarna diende ik drie jaar als kampbewaker. Ik schreef verhalen die ik niet kon publiceren en werd gedwongen mijn thuisland te verlaten. In Amerika ben ik nooit rijk of succesvol geworden. Mijn kinderen spreken liever geen Russisch en ik liever geen Engels... Het leven is kort, de mens alleen. Ik hoop dat dit alles triest genoeg is om literatuur te kunnen blijven waarderen..." Dovlatov stierf vóór zijn vijftigste en kon niet echt meer van zijn bekendheid genieten. En nu, wie is de opvolger van Dovlatov nu? De Russische filmmaker Serebrennikov (1969), vind ik persoonlijk. Als een van de weinigen durft hij openlijk kritiek te uiten op de annexatie van de Krim en hij maakt voor Russische begrippen mooie en ontregelende films. Zo gaat zijn indrukwekkende The student (2016) over de negatieve invloed van religie op de samenleving. Het zijn vooral de zorgvuldig gekozen bijbelcitaten die op indringende wijze het realiteitsgehalte van deze film aantonen. Dovlatovs zullen in Rusland blijven opstaan, daar ben ik van overtuigd.
Verwant blog:
Over Alexander Herzen: Onafhankelijk denker in 19de-eeuws Rusland (juli 2017)
Youtubefilmpje met een sfeervolle filmscène uit Dovlatov (2018), over een bijeenkomst met de dichter Joseph Brodsky begin jaren zeventig in een Leningradse huiskamer, het huidige Sint Petersburg.
Reacties