Niet eens zo lang voor de Oekraïne-oorlog begon werd een Russische sjamaan groot nieuws in binnen- en buitenland. Zijn naam is Aleksander Gabysjev (1968) en hij zit onvrijwillig opgesloten in een psychiatrische kliniek. In 2019 begon deze Jakoet uit de Siberische regio Jakoetië aan zijn 8000 km lange voettocht naar Moskou, naar eigen zeggen om Poetin te verdrijven uit het Kremlin. Steeds meer mensen besloten met hem mee te lopen. Als je nu naar de beelden van zijn voettocht kijkt (zie video's), dan kun je je een dergelijke bewegingsvrijheid nauwelijks nog voorstellen. Sjamanisme is het geloof in de kracht van geesten en dit geloof is in Rusland wijdverbreid: ook veel etnische Russen geloven erin, al lopen ze er niet mee te koop. Gabysjev verklaart openlijk dat er een demon in Poetin is gevaren en dat alleen sjamanen die kunnen verdrijven. Toen vond ik zijn actie nogal vergezocht, nu zou ik willen dat een sjamaan of wie dan ook de oorlogsdemon uit de Russische leider zou weten te verjagen. Kloppen sommige berichten dat de rol van sjamanen in het huidige Rusland toeneemt?
De sjamaan is door zijn geloofsovertuiging en charisma vaak een sterke persoonlijkheid: ik was hier enkele jaren geleden zelf getuige van tijdens mijn eerste en enige seance met een sjamaan in het Siberische Abakan. Hij is op de eerste plaats een religieuze specialist die zieken geneest en onheil laat verdwijnen. Sjamanisme is gebaseerd op de veronderstelling dat onzichtbare geesten ons leven beïnvloeden. Een sjamaan kan zodanig in trance raken dat hij direct contact kan maken met die geesten. Na de atheïstische Sovjetperiode keerde het sjamanisme weer terug in Rusland, vooral onder inheemse Siberische bevolkingsgroepen zoals de Jakoeten en Boeriatten. Vanaf toen gingen ook mensen uit de middenklasse bij tegenslag of moeilijkheden naar een sjamaan. De Britse antropoloog Caroline Humphrey publiceerde in 1999 het artikel 'Sjamaan in de stad', over de Boeriattische stad Ulan Ude. Ze wijst erop dat in de jaren '90 het opbloeiende sjamanisme te maken had met de sociale en economische chaos van die tijd. Extreme angst brengt menige Rus ertoe een sjamaan op te zoeken, zo weten we uit haar en ander onderzoek. Veel mensen zijn nu weer extra angstig omdat ze vanwege de oorlog helemaal niet meer weten wat de toekomst gaat brengen.
Psychologen melden dan ook overuren en je kunt verwachten dat het sjamanisme eveneens opleeft. Maar we weten het niet omdat hiernaar geen onderzoek lijkt te worden gedaan. Toch denk ik niet dat de maatschappelijke rol van sjamanen groeit. Vermoedelijk houden veel sjamanen zich nu gedeisd en mogelijke klanten zullen geen gebruik durven maken van hun diensten. Momenteel is elk afwijkend gedrag en iedere andere religie dan de Russisch-orthodoxe potentieel strafbaar en de verklikkers zijn overal. In Sovjet-Rusland diende de psychiatrie als politiek instrument om dissidenten uit de samenleving te verwijderen. Sinds een tiental jaren zien we opnieuw een duidelijke tendens om andersdenkenden hiermee de mond te snoeren. Latente schizofrenie is in de westerse psychiatrie geen erkende ziekte maar een vage diagnose die op iedereen van toepassing kan zijn. In Rusland zijn echter diverse dissidenten op basis van deze diagnose al in een inrichting beland. Gabysjev studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Jakoetsk en in de video's komt hij coherent over. Toch is hij nu officieel tot psychiatrisch patiënt verklaard, louter vanwege de nog absurder klinkende aandoening: 'overwaardering van zijn persoonlijkheid'.
Verwante blogs:
Wie zijn de kluizenaars in de Siberische taiga? (april 2019)
Russen die wachten op het Einde der Tijden (juli 2021)
Youtubefilmpjes:
Een sjamaan onderneemt een 8000 km. lange voettocht tegen Poetin, Radio Free Europe, 2020
De reis van Jakoetië naar Moskou: voettocht van een sjamaan tegen Poetin, BBC News, 2019