Dollarprinses redt verdoemde Russische adel

Mooie maar vooral rijke Amerikaanse vrouwen waren aantrekkelijke huwelijkspartners bij Britse én Russische adel, de zogenoemde 'dollarprinses'. Na 1861 was de Russische adel financieel immers flink in de problemen gekomen. Door het einde van de lijfeigenschap verloor ze in één klap haar gratis arbeidskrachten. Tot overmaat van ramp vereiste de oprukkende industrialisatie dure investeringen, maar commercieel denken had deze adel nooit geleerd. Lees er De Kersentuin van Tsjechov (zie filmpje) of Anna Karenina van Tolstoj maar op na. Per jaar leidde gedwongen verkoop of inbeslagname minstens tot 1%  verlies van bezittingen. Het geluk wilde dat in dezelfde tijd dochters van de in de spoorwegen of graanhandel rijk geworden Amerikaanse families naar een adellijke titel zochten als kroon op het werk. Door te trouwen met iemand van adel kon de Amerikaanse zich met de titel van prinses of gravin tooien en de Russische edelman beschikte weer over geld. Na de Russische Revolutie verloor de adel echter alles en ook de eervolle positie van de Amerikaanse vrouwen verdween als sneeuw voor de zon.

Misschien wel de beroemdste dollarprinsessen waren Julia Grant uit Washington en Madeleine Bouton uit Iowa. Grant, kleindochter van de Amerikaanse president Ulysses Grant, kwam in 1899 Rusland binnen, werd prinses Cantacuzéne-Speranski en sprak binnen de kortste keren vloeiend Russisch. In Midden in de revolutie (2016) beschrijft Helen Rappaport haar als "een van de Amerikaanse 'avonturiersters' ... die vóór de revolutie de nestrixen waren van de society in Petrograd". Bouton betrad als succesvolle actrice in 1907 haar nieuwe vaderland, maakte zich als gravin Nostitz de adellijke mores eigen en verbleef tot aan de Eerste Wereldoorlog als Russische ambassadeursvrouw in Parijs. Beiden hebben hun Russische ervaringen te boek gesteld, Grant onder meer in Revolutionary Days (1918, zie foto) en Bouton in The countess from Iowa (1936). Bouton nam op haar nieuwe landgoed de touwtjes stevig in handen en liet ziekenhuizen, scholen en een badhuis bouwen. Aangestoken door haar ondernemingssdrift schafte haar man op een gegeven moment een graandorsmachine aan, maar dat heeft hij geweten. Bouton zag haar vrees onmiddellijk bevestigd: "De arbeiders, terecht gealarmeerd door deze rivaal van hun arbeidskracht, sloegen met hun hamers de machine in elkaar.'

Al gauw na de Russische Revolutie besloten beide vrouwen terug te keren naar het Westen, maar dat was lang niet eenvoudig. Alleen al hun adellijke titel in hun paspoort, met kroontje en monogram, maakte hen tot een gewillige prooi voor fanatieke bolsjewieken, die eropuit waren de adel als 'klassevijand' te verdelgen. Grant en Bouton bleken optimistisch en vooral pragmatisch. Ze trokken hun allergewoonste kleren aan, verborgen adellijke herkenningstekens en naaiden hun juwelen onzichtbaar vast in bontkraag of jurkzoom. Het landgoed waren ze weliswaar voorgoed kwijt, maar hun dollars brachten overal in het Westen uitkomst. Zo beschrijft Bouton hoe ze met haar man dan weer in het ene, dan weer in het andere land verbleef, afhankelijk van de wisselkoers van dat moment. Zodoende waren het vooral Grant en Bouton die de barre tocht naar het Westen uiteindelijk tot een succes wisten te maken. Hun adellijke echtgenoten bleken ook hier opnieuw notoir onbeholpen. Maar beide echtparen zouden hun adellijke titel in het liberale Amerika daarna nooit meer dragen.

Zie ook blog 'Waar is de Russische adel gebleven?'  en www.Rusland-colleges.nl voor meer info.

YouTubefilmpje met een introductie van De Kersentuin van Tsjechov door het Britse National Theatre, over de onrealistische financiële kijk van de Russische adel rond 1900 (Engelstalig, 2012).