De Kozakken zijn weer terug!
Opeens zijn ze weer in het nieuws omdat ze als veiligheidstroepen het Russische WK helpen beschermen. Kozakken spreken al lang tot de verbeelding. Ze worden verguisd én vereerd en staan bekend als ruwe, vrijgevochten boerenkrijgers, maar ook als vrolijke en virtuoze muzikanten. Vroeger leefden ze vooral van oorlogsbuit, die ze tijdens hun meedogenloze militaire acties tegen de 'heidenen' in beslag namen. En wie kent niet de Don-Kozakken, met hun ophitsende kozakkendans? Van oudsher patriottisch, orthodox-christelijk en familiegezind, bieden ze de heersers in ruil voor persoonlijke vrijheid al eeuwenlang hun diensten aan. Wie zijn ze en wat kunnen we van hen verwachten?
In de tsarentijd kregen ze voor het bewaken van de buitengrenzen van het groeiende Russische Rijk eigen grondgebied. Met meer dan elf miljoen in de 19de eeuw waren ze bijzonder populair, niet in het minst omdat toen al beroemde schrijvers aandacht aan hen besteedden. Gogol beschreef in Taras Boelba (1835) half kritisch maar ook half bewonderend hoe ze tegen de katholieke Polen tekeergingen. Legeraanvoerder Boelba maakte zich na de gesloten vrede met de Turkse sultan zelfs zorgen over zijn Kozakken: "Dus dan moet de kracht van de Kozakken zomaar verloren gaan, moet een man dan maar creperen als een hond, zonder iets van belang uit te voeren, zonder dat het vaderland of de hele christenheid ook maar een greintje profijt van hen trekt?" Tolstoj verbleef als militair in de Kaukasus zelf onder de Kozakken en verdiepte zich in zijn roman De Kozakken (1863) in hun gewoonten en strijd tegen de inheemse Tsjetsjenen: "Dat kleine christenvolkje, daar in een uithoek der aarde weggesmeten en omringd door halfwilde mohammedaanse stammen en soldaten..." Ook Repin laat in zijn schildering van de Zaparozje-Kozakken (ca. 1880, zie foto) zijn bewondering de vrije loop. In de beeldvorming werden ze 'meer Rus dan de Russen', in hun onverschrokkenheid gedreven door een felle haat tegen alles wat in geloof of afkomst anders was dan zijzelf.
Begrijpelijk dus dat de nationalistische Poetin interesse in hen heeft. Er bestaan verschillende Kozakken, vaak vernoemd naar de rivieren waarlangs ze woonden zoals de Don, Amoer of Koeban, voorheen de Zaparozje. Ooit waren ze oud-gelovige, lijfeigene of verarmde adel. Omdat ze onder 'gewone' Russen niet meer konden aarden, vestigden ze zich aan de zuidelijke randen van het Russische Rijk. De tsaar liet de rooftochten toe, zolang dit maar gebeurde in niet-orthodox Russische gebieden, zoals de islamitische Kaukasus of het katholieke Polen. In de Burgeroorlog vochten ze met de Witten tegen de Roden, waardoor in de Sovjettijd hun uitbundige cultuur praktisch werd vernietigd. Jeltsin rehabiliteerde hen en Poetin stond toe dat ze als vrijwillige burgerwachten door de stad trokken. Nog recent sloegen mannen in Kozakkenuniform hardvochtig in op anti-Poetin-demonstranten en in 2014 deden ze hetzelfde met Pussy Riot tijdens de Olympische Spelen in Sotsji (zie filmpje).
Met het heersende regime hebben ze wel altijd een haat-liefde verhouding gehad. In het verleden voerden Kozakken als Razin in de 17de eeuw en Poegatsjov in de 18de de bekende Boerenopstanden aan tegen de regering. Tegenwoordig duiken ze op in de beveiliging van de zakenwereld. Maar zouden ze zich, vanwege deze historische haat-liefdeverhouding, ook tégen Poetin kunnen keren? Het gaat nu nog slechts om splintergroeperingen van in totaal zo'n 150.000 man, losse verbanden die alleen bij gelegenheid met elkaar optrekken. Vanuit de overheid gezien lijkt het toch raadzaam hun persoonlijke vrijheid voldoende te waarborgen. Maar kan dat nog wel, in het zo autoritaire maar vooral zo centralistische Rusland?
Zie voor meer info over oud-gelovigen Mijn ‘taiga moeder’ Jekaterina Michajlovna
Youtubefilmpje over mannen in Kozakkenuniform die Pussy Riot in Sotsji tijdens de Olympische Winterspelen aanvielen: 'Members of Pussy Riot have claimed they were attacked with whips as they tried to perform a song in Sochi'
Reacties