Cholerarellen tegen de Russische medische stand
De Russische geschiedenis kent veel epidemieën, maar één springt eruit: de cholera in de 19de eeuw. De snelheid waarmee de ziekte het lichaam aantastte, de afzichtelijke symptomen en het feit dat deze vooral na het eten optraden, droegen bij aan het gerucht dat cholera veroorzaakt werd door vergiftiging. De mengeling van geruchten, autoritaire politieke besluiten, kwetsbare bevolkingsgroepen en redeloze angst gaf ook toen reden tot rellen. Maar wat mij nog het meest intrigeert zijn de aanvallen op medische voorzieningen, ook in het vroegere Rusland. Hoe zagen deze aanvallen er in die tijd uit en waarom gebeurde het?
Het was tijdens de regeerperiode van de autocratische Nicolaas I die met harde hand optrad, mensen dwong tot quarantaine en hele buurten afsloot. Medische functionarissen waren in de eerste golf van 1830 -1831 vaak het doelwit van de rellen. Gezondheidsinspecteurs werden ervan verdacht de waterputten te vergiftigen die ze controleerden en daardoor zelf de cholera te veroorzaken. Dokters gingen de mensen adviseren altijd een fles chloorkalk met azijn bij zich te dragen om er hun handen en gezicht mee in te wrijven. Maar velen negeerden deze raad omdat ze ook hierin een poging tot vergiftiging zagen. Als arme patiënten het ziekenhuis in moesten dachten ze dat dit kwam omdat de elite hen zo niet meer hoefde te zien. Op 4 juli 1831 plunderden de mensen in Sint-Petersburg een groot ziekenhuis vol cholerapatiënten en brandden het tot de grond toe af. Ook talrijke dokters werden gedood.
De onverschrokken en zeer jonge Franse celliste Lise Cristiani reisde midden 19de eeuw naar Rusland om er celloconcerten te geven, uniek voor een vrouw in die tijd. Meteen kwam ze terecht in de tweede choleragolf. Officieel gold de quarantaineplicht, maar de elite hield zich er slecht aan, ook Cristiani niet. Ze ging ervan uit dat de ziekte alleen arme mensen trof. In haar reisverslag* schreef ze: “Sinds de lente heerst de cholera weer in Moskou. Het is echt een vreselijke ziekte. Je krijgt acuut ernstige diarree, loopt letterlijk leeg en binnen een dag kun je eraan overlijden. De ziekte noemen ze ook wel de blauwe dood, omdat je armen en benen blauw worden.” In 1853 reisde ze helemaal naar Siberië, richting Kamtchatka. Ze was de allereerste Europeaan die er - zeer succesvolle - concerten gaf. Maar in Tobolsk kreeg ze cholera en stierf op haar 25ste, ver van haar vaderland vandaan.
De rellen tijdens de eerste golf stopten pas toen Nicolaas I in vol ornaat op het hoofdstedelijke Sennajaplein verscheen en de relschoppers op de knieën dwong, pet in de hand. Volgens de overlevering ging de tsaar bij thuiskomst langdurig in bad en liet al zijn kleren meteen verbranden. Russen zijn sowieso bijgeloviger dan wij. Maar waarom vielen ze de instituties aan die hen probeerden te beschermen? In feite zaten ze er met hun beschuldigingen niet eens zover naast: cholera werd inderdaad veroorzaakt door 'vergiftigd' water, maar dan wel door de cholerabacterie, zo bleek. En al vóór de choleraepidemie heerste er groot wantrouwen tegen artsen. De medische wetenschap stond nog in de kinderschoenen en vooral dorpsartsen waren nauwelijks geschoold. Mensen kregen bovendien weinig tot geen informatie over de zo abrupt optredende ziekte, alleen maar bevelen waarvan ze de beschermingswaarde niet begrepen. Ook in onze oncontroleerbaar lijkende coronapandemie zijn nuchterheid en rationaliteit vaak ver te zoeken. Bovenal voelen we ons volledig overgeleverd aan de voor velen ondoorgrondelijke medische wetenschap. De boodschapper krijgt wederom de schuld.
Verwante blogs:
Waarom gedijen corona-geruchten zo goed in Rusland? (mei 2020)
Beschermt de onveilige icoonkus toch tegen corona? (mrt 2020)
Youtubefilmpje Pandemics in history: Cholera (2020): 'In the 19th century, parts of Asia are devastated by a disease which then enters Europe through Russia. From the poorest to the bourgeoisie, nobody is safe from cholera.'
* Voor het reisverslag van Lise Cristiani zie René de Vries (2014) Met een cello door Siberië: Het avontuurlijke leven van Lise Cristiani [1827-1853], Elmar B.V.
Reacties