Vrijmoedige mensen in 'het Parijs van Siberië'

Vaak denk ik met weemoed terug aan het Siberische Irkoetsk. Eén ding weet ik zeker: met deze stad is iets bijzonders aan de hand. Waarom noemen ze haar eigenlijk ‘het Parijs van Siberië'? De annalen suggereren een verleden met 'zonde en vals haar'. En de mooie gebouwen zou de stad met haar 600.000 inwoners te danken hebben aan ontdekkingsreizigers en intellectuelen. Zelfs de boekdrukkunst zou daar al heel vroeg zijn aangetroffen. En natuurlijk, de stad ligt aan het bekende Baikalmeer, het grootste zoetwaterbekken ter wereld. Maar als je er rondloopt oogt het eerder een beetje saai en voorspelbaar, niet zoveel anders dan het ruim 1500 km meer landinwaarts gelegen Tomsk, mijn vaste standplaats in dit immense land. Toch zal ik deze uithoek nooit vergeten. Want juist hier kwam ik nogal vrijmoedige geesten tegen. 

Vriendin Lylia en ik reisden er in 2004 naartoe. Zij vooral vanwege haar belangstelling voor de adellijke Decabristen die hier na de opstand van 1825 naartoe waren verbannen en er veel cultuur hadden nagelaten, ik om er voor mijn onderwijsvernieuwingsprojecten kennis te maken met de lokale universiteit. Lylia had ons logeeradres geregeld bij leeftijdgenoten en 'vrienden van vrienden', zoals dat in Rusland gebruikelijk is. Zij kende Sergej en Loedmila niet en ik al helemaal niet. Het echtpaar (zie foto) ontving ons toch met open armen in hun eenvoudige houten huisje in het nabijgelegen plaatsje Listvijanka aan het Baikalmeer. Hun woonkamer werd onze slaapkamer en we trokken er elke dag op uit. Naar het meer om aan haar oevers ´oemoel´ te roken, de vis die op onze zalm lijkt en alleen hier voorkomt, of naar het bos om voor het avondeten paddenstoelen te zoeken. En 's avonds dansten we op oude westerse popmuziek die ze toentertijd heimelijk hadden aangeschaft. Het waren dunne, slappe plaatjes van goedkoop plastic, in de Sovjetperiode dé manier om ze überhaupt te kunnen produceren. Als generatiegenoten en muziekliefhebbers konden we zo samen heerlijk melancholisch wegdromen. Zij met hun Sovjetgeschiedenis en ik met mijn nostalgie naar de Nederlandse jaren zestig. Twee werelden gingen in elkaar over.

Voordat ons verblijf ten einde liep had Lylia voor mij alweer een nieuw onderkomen geregeld in het stadscentrum van Irkoetsk, terwijl zij zelf volgens afspraak weer terug zou keren naar haar woonplaats Tomsk. Daardoor maakte ik kennis met de voor mij al even onbekende docent geschiedenis Vladimir Fetsjin en zijn gastvrije vrouw, wederom leeftijdgenoten. Met hem voerde ik diepgaande gesprekken over de wetenschap in het algemeen en Irkoetsk in het bijzonder, terwijl zijn vrouw tot mijn verrassing mijn door het lange buitenlandse verblijf enigzins verbleekte haar wilde verven. Hun huis stond vol boeken, overal hing moderne Russische kunst en ik voelde me er thuis. Vladimir liet me de stad zien en nam me mee naar zijn werkkamer op de universiteit. Het contact was gelegd, maar het Europese geld voor mijn onderwijsplannen bleef uit. Daarna ben ik er nooit meer teruggeweest. Maar wat mij betreft verdient Irkoetsk nog steeds met recht de naam 'het Parijs van Siberië', juist vanwege haar levendige geestelijke klimaat. Dit ontdekte ik wel pas achter de voordeur van haar bewoners. 

Youtube filmpje Russia: Irkutsk - "A Siberian treasure" (2009)