Picknick op het ijs

'Doopzwemmen' in Moskou

Wij zijn in de ban van het schaatsen, maar Russen zijn in de ban van het ijs, ijsvlaktes wel te verstaan. Mijn eerste ervaring met ijsvlaktes was een tocht over een gletsjer met vrienden in de Altaj in Zuid-Siberië. In dit immense en vaak koude land gebruiken de mensen ijsvlaktes voor de gekste dingen: zware vrachtwagens rijden er overheen zodat ze een stuk kunnen afsnijden en vooral mannen gaan ijszwemmen na een orthodoxe ‘ijsmis’ of ergens op hun gemak ijsvissen. Maar ook oorlogen gebeuren soms op het ijs. Wie kent niet Alexander Nevski's beroemde 'Slag op het ijs' (1938), uit de film van Sergej Eisenstein? IJszwemmen hoort bij de eeuwenoude traditie van de banja, waar je je afkoelt door een duik in de sneeuw of in een wak. De leden van de Moskouse 'Walrusclub' hakken in de winter wekelijks een wak om te kunnen zwemmen. In de nacht van 18 op 19 januari, na het Nieuwe Jaar, gaan duizenden Russen 'doopzwemmen'. De Russisch-orthodoxe kerk neemt het voortouw en er doen vooral mannen aan mee die zelden in de kerk komen. Bij voorkeur zwemmen ze in een wak in de vorm van een orthodox kruis (zie foto). De priester zegent het water en gaat er als eerste in. Ook Poetin deed met draaiende camera zijn traditionele boerenjas uit en gleed als een Johannes de Doper het wak in.

'Picknick op het ijs' is de boektitel van Andrej Koerkov uit 1996. Bij Koerkov gaat het om een grimmig soort van overleven, maar hier wil ik vooral de vanzelfsprekendheid benadrukken om een tijd op of onder het ijs door te brengen, bij voorkeur gevolgd door een wodkaatje, een homp brood en een stuk worst. Met je auto het bevroren meer oprijden en dan rustig op een stoeltje het net omhoog halen: miljoenen mannen doen niks liever. Russen voelen zich gemakkelijk in leegte en rust. In de winter zie je op de ijsvlaktes overal zwarte stipjes. Gehard, taai en gewend aan grote temperatuursverschillen zitten ze de hele dag op die enorme ijsmassa, vaak alleen en in temperaturen ver beneden nul. IJsvissen begint met een gat boren. Daaronder hang je een net dat onder het ijs doorloopt naar een ander gat. Het volle net wordt met een trektouw opgehaald. Zonder gevaar is het niet. Vorige winter zijn bij Krasnojarsk zo’n 100 vissers op het nippertje van een ijsschots gered. In 2015 dreef een populaire ijsstek vlakbij Sachalin af, met honderden mensen erop (zie filmpje). Er verdrinken elke winter vissers omdat de stroming het ijs van onderen uitholt. Ook deze winter zal dit weer gebeuren.

Overleven door zelfredzaamheid is voor Russen een vertrouwde strategie die hen al eeuwen door oorlogen, communisme, verbanning, gevangenschap en moeilijke economische tijden heen sleept. Ze karakteriseren zichzelf als geduldig en zijn gewend te wachten, in het beste geval op betere tijden. Overleven in hun moestuinen, hun datsja’s, met hun hechte familiebanden achter de muren van hun huizen, voor hen is het de normaalste zaak van de wereld. IJsvissen is behalve vrijetijdsbesteding ook een welkome aanvulling op het vaak karige dagelijkse eten. IJsvissen en ijszwemmen zijn ook echte 'mannen-dingen'. Zo kun je laten zien dat je gezond en fit bent, aan je vrienden maar ook aan potentiële huwelijkskandidaten. Sinds kort is ijszwemmen niet langer het domein van geharde Russen, want ook in Nederland willen de mensen ijszwemmen. Maar een 'picknick op het ijs' zoals in Rusland wordt het nooit. 

Youtube filmpje 'Vissers vluchten van een ijsschots in Sachalin' (2015) (0,29 min. Russisch gesproken)