Naïeve buitenlanders in de Russische Revolutie
Eigen en andermans naïviteit bij grote historische gebeurtenissen blijft verbazingwekkend. Zo geloofde ik in de jaren '90 hartstochtelijk - en ter plekke zelfs nog meer - in de komst van de Russische democratie. Ik stond er met mijn neus bovenop en had mijn ogen en oren wijd open. Maar achteraf gezien interpreteerde ik de werkelijkheid niet beter dan een willekeurige buitenstaander. Met wellicht nog meer passie keken westerse expats in Rusland in 1917 naar de Russische Revolutie en de daarop volgende Burgeroorlog. Westerse expats vond je toen vooral in Moskou en Sint-Petersburg: in de laatste stad woonden er zo'n 5000. De Britse historicus Helen Rappaport laat dit soort naïviteit in Midden in de Revolutie (2016) op basis van brieven en dagboeken prachtig zien.
De Britse expatgemeenschap in Sint-Petersburg stamt uit de 18de eeuw en een eeuw later kwamen de Amerikanen er in groten getale achteraan. Het zijn vooral deze buitenlanders waar het boek van Rappaport over gaat. In de toenmalige hoofdstad leefden zij in relatief rijke en besloten kolonies en kwamen zelden in aanraking met boeren of andere gewone burgers. Als ze al met Russen omgingen was dit de elite, waarmee ze veelal Frans spraken. "Heerlijk om deze geweldige tijd mee te maken", zo citeert Rappaport uit een brief van een Engelse ooggetuige. De Franse journalist Amélie de Néry die er ook bij was vertolkte haar ideeën over de Russische Revolutie als volgt: "Eindelijk kan dit grootste volk ademhalen, hebben de mensen hun ketenen afgeworpen, samen met de last die eeuwenlang op hen heeft gedrukt." Menige expat wilde zo graag dat de Russen net als hij de ‘zoete smaak van vrijheid van meningsuiting’ zouden proeven, dat hij zijn ogen sloot voor alle gewelddadigheden.
Mensen, ook professionals, zien vaak vooral wat ze willen zien. In zo'n situatie ben je nieuwsgierig, maar ook bang en hoopvol en dit soort emoties vertroebelen je blik. Het pakte dan ook allemaal anders uit. De Russische Revolutie was van een ongekende wreedheid en heeft weinig goeds opgeleverd, zoals we inmiddels weten. Toch heeft naïviteit op zo'n historisch moment ook zijn voordelen. De vrijwillige Britse verpleegsters in het Anglo-Russische ziekenhuis bleven juist dankzij hun naïviteit onverstoorbaar op hun post. Bij hevige onlusten waren ze vooral druk in de weer hun patiënten niet ín, maar - want veel veiliger - ónder hun bed te krijgen. Hun eigen kwetsbaarheid deed er kennelijk minder toe. "En daar stonden ze dan, ieder naast hun bed", aldus een Britse predikant en ooggetuige, "in kalme berusting, alsof de gebroken ramen en de huilende meute buiten iets doodgewoons waren". Wellicht naïef, maar wel dapper en hulpvaardig. Zelf zou ik vermoedelijk allang de benen hebben genomen, maar dat weet ik niet zeker.
Youtube-filmpje met samenvatting van de aanloop naar de Russische Revolutie en daarna. Epic History: The Russian Revolution (2016), gemaakt in samenwerking met Bridgeman Images
Reacties