Koken voor het communisme

Welk overtuigender bewijs voor de privacybehoefte van Sovjet-Russen heb je nodig dan de zeven deurbellen op de gemeenschappelijke woning of kommunálka? Of de zeven fornuizen stram in het gelid in de gemeenschappelijke keuken? Of zeven huurders die ieder met hun eigen wc-bril richting gemeenschappelijk toilet afmarcheren? Sana Krasikovs beschrijving in haar fictieve The Patriots (2017) spreekt tot de verbeelding, maar de privésfeer werd in die tijd wel degelijk ondermijnd. Chroetsjovs regime ging zich er vanaf de jaren vijftig zelfs actief mee bemoeien. Zo zou het thuiskoken binnen twintig jaar definitief zijn verdwenen omdat iedereen dan in een ‘sociale kantine’ of stolóvije zou eten. Het communisme schreef immers een eerlijke taakverdeling tussen man en vrouw voor, maar de sovjetvrouw werkte zich buitenshuis een slag in de rondte terwijl thuis alles hetzelfde bleef. Tegelijkertijd vond de overheid dat huishoudelijke taken de nationale economie onnodig belemmerden.

'Koken voor het communisme' hielp bovendien bij de socialistische strijd tegen de 'kleine bourgeoisie'. Gezin en familie waren  inmiddels achterhaalde begrippen en sociale kantines vormden enkele loten extra aan de communistische stam. In zijn afstudeerscriptie Cooking towards communism (2016) heeft Olav Hofland de officiële beleidslijnen en progaganda rondom dit verschijnsel prachtig beschreven. 'Weg met de privékeuken!' heet een brochure. Tegelijkertijd werd het gezonde eten gepropageerd. "Als elk gezin voor zichzelf kookt is wetenschappelijk verantwoorde voeding onmogelijk. Wat weet de vrouw zonder diploma die alleen voor haar eigen gezin kookt?" Zo drong het regime vrijelijk de persoonlijke levenssfeer binnen. Maar chronische voedseltekorten in de winkels, vooral verse groenten en fruit, maakten een gezonde 'sociale keuken' welhaast onmogelijk. Sociale kantines konden het thuis koken dan ook nooit vervangen. Daar kwam bij dat Sovjet-Rusland eind jaren '50 het levenspeil van het westen min of meer had ingehaald. Veel Russen konden zich nu ook thuis een moderne keuken veroorloven wat nogal wat werk scheelde. In het beruchte 'keukendebat' op de Wereldtentoonstelling in Moskou streden Chroetsjov en Nixon rondom de daar getoonde Amerikaanse keuken met elkaar om de voordelen van communisme versus kapitalisme. 

Maar de sociale kantines zijn er wel degelijk gekomen: zelfs nu nog kun je ze overal in steden en dorpen aantreffen. De kwaliteit van degene die ik heb bezocht is nog net zo mager als voorheen en mensen eten er vooral vanwege de lage prijs. Vrouwen koken met kennis van zaken meestal thuis en doen dit met ongekende toewijding. En in de meeste gezinnen wordt voor de lange winters gezond voedsel geconserveerd. Elke sovjetflat beschikt diep onder de grond van de binnentuin over een gemeenschappelijke voorraadkelder, met een eigen afsluitbare opslagruimte. Behalve de notoire aardappelen staat het er vol potten en flessen met ingelegde augurken, diverse soorten bessenjam, gerookt vlees en gezouten vis. Een feest voor het oog van een stadsmens zoals ik, met nostalgische herinneringen aan het ouderlijk huis met voorraadkelder. Alles komt van de eigen datsja of uit bossen en meren in de buurt. Daar eetbare waar halen is vanzelfsprekend en mannen jagen en vissen waar en wanneer ze maar kunnen. Op menige datsjazolder hangen paddestoelen en kruiden aan lange draden te drogen. En zoals altijd doet elk gezin dat gewoon voor zichzelf.

Engels Youtube filmpje met acteurs uit Monthy Python (alleen eerste deel relevant) 'RWT - Communist Cookery: Lenin, Stalin and Marx give us communist cooking tips, and do a song and dance' (2007).