"En wij waren nog wel zó bang voor jullie!"
In 1997 liet universitair collega Svetlana uit Tomsk zich tijdens mijn eerste Russische verblijf plotseling ontvallen: "En wij waren nog wel zó bang voor jullie!" Ik stond perplex. Bang voor óns? Maar wij waren toch bang voor júllie? Opgelucht lachten we er samen hartelijk over. Want we hadden het gezellig en bovendien druk met iets anders dat ons beiden zeer ter harte ging: de modernisering van de Russische universiteit. Maar Poetins recente dreiging het INF-verdrag over het verbod op korte en middellange afstandswapens uit 1987 op te zeggen, wakkert de angst voor Rusland opnieuw aan. Met deze wapens kan de vijand immers binnen een paar minuten een complete stad vernietigen. In 2016 deden weer vijftien miljoen Russen mee aan een oefening van de Bescherming Bevolking of BB, een organisatie voor gewone burgers om zich tegen oorlog te beschermen.
In de Koude Oorlog hadden wij zelf ook zoiets. Als promovendus deed ik ooit intensief onderzoek naar de wijze waarop wij ons hadden beschermd tegen de zogenoemde Derde Wereldoorlog. Van de Nederlandse BB is het schuilen onder de trap of onder het bureau wellicht nog het beste bijgebleven. Over de oefeningen van de soortgelijke Sovjet-BB uit de jaren zeventig schrijft Sana Valiulina in Kinderen van Brezjnev (2014): "De laatste keer dat Kostja een wapen had vastgehouden was op school, tijdens de les Burgerbescherming. Een kalasjnikov die ze met hun ogen dicht uit elkaar moesten halen en weer in elkaar zetten onder leiding van de temperamentvolle majoor Peredistyj." En de bekende Amerikaanse journalist Hedrick Smith noemt de Russische BB in De Russen (1977) een "soort vrijwillige burgerwacht... met 65 miljoen leden... en met afdelingen in fabrieken, boerderijen, instituten en in alle stadswijken van de gehele Sovjet-Unie." Aan weerszijden van het IJzeren Gordijn werd de bevolking zo massaal voorbereid op oorlog en, sluipenderwijs, aangemoedigd tot vijanddenken.
Realistische inschattingen van de kans op oorlog zijn weer belangrijker dan ooit. Autoritaire leiders hebben immers de neiging elkaar met onrealistische doemscenario's om de oren te slaan. Dit wakkert de oorlogsmentaliteit onder de bevolking aan, met alle gevolgen van dien. In de Koude Oorlog brachten de VS een schuilkeldergids uit waarin informatie stond over Amerikaanse schuilmogelijkheden. Vervolgens presenteerde Rusland dezelfde gids in het Russisch en met Russische plaatjes, alsof het om haar eigen schuilkelderprogramma ging. De VS schrokken vervolgens zodanig van de hoge kwaliteit van de Russische bescherming, dat ze het budget voor hun eigen schuilkelderprogramma onmiddellijk fors ophoogden. Wij gewone stervelingen moeten ons niet gek laten maken. Veel beter is het elkaar op te zoeken en vroegtijdig onze door onze regeringen aangeprate angsten tegen elkaar uit te spreken. Van oorlog wordt uiteindelijk iedereen slechter.
Zie mijn proefschrift Als De Hemel Valt: Bescherming Bevolking tussen fantasie en werkelijkheid (2001) [in de pdf klikken op 87996]
Verwante blog:
Zin en onzin van ondergronds Moskou
Youtubefilmpje: 'The Russians who fear a nuclear war with the West' (2016) BBC Newsnight: 'With tensions between Russia and the West heating up, Gabriel Gatehouse goes to Moscow to find out more about the Russians who fear - and are preparing for - a nuclear war with the West.'
Reacties