Gijzelaars van de wodka

De drankneus van Moessorgski (Repin 1881)

"Nergens hebben drank en cultuur zo'n innige relatie als in Rusland", schrijft Victor Jerofejev in Een vrolijke hel (2007). In Tomsk zit ik aan de feestdis tijdens het universiteitsjubileum. De immense aula ziet er prachtig verzorgd uit: uitbundig versierde tafels, smakelijke bijgerechten en onophoudelijke aanvoer van vis en vlees. En van wodka natuurlijk. De rector staat op voor de eerste toast en daarna doen ontelbare anderen hetzelfde. Het glas moet eerst in één teug leeg (do dna) en vóór de volgende toast weer helemaal vol. Over de tafel klinken de namen van grote Russische schrijvers en de meest stoere man draait zijn hand niet om voor het meest ontroerende gedicht. Sommigen raken door de drank zo op dreef dat ze nauwelijks aan eten toekomen. Voor een onwennige westerling als ik is het een genot om naar te luisteren. Maar talrijke feestmalen verder begin ik me af te vragen hoe Russen het voor mekaar krijgen na zoveel drank toch keurig overeind te blijven. En waarom stoort niemand zich eraan als enkele zeer hooggeleerde heren het niet redden en voorgoed op de grond blijven liggen?

Wodka is altijd welkom, als cadeautje, als ruil- en smeermiddel of om iemand om te kopen. ‘Een fles neerzetten’ (postavit’ butilku) maakt de sociale situatie meteen duidelijk. Tijdens de Sovjet-Unie was wodka meer waard dan geld. Bij elke 'rites de passage' komt de wodka tevoorschijn: zelf heb ik het leren drinken op een Russisch kerkhof. Het verdringt je onverschilligheid en legt je ziel bloot, aldus de publieke opinie. Van beroemde Russische musici en schrijvers weten we hun uitzonderlijke talent én hun alcoholverslaving. Componist Modest Moessorgski en zijn door Repin geschilderde drankneus, Nobelprijswinnaar Michail Sjolochov, Andrej Platonov, de jonge Maxim Gorki: allemaal kenden ze hun eigen ‘wodkaromance'. Venedikt Jerofejev (geen familie) putte voor zijn bekende roman Moskou op sterk water (1979) uit eigen ervaring. De hoofdpersoon Venitsjka bedacht de meest waanzinnige mengsels om aan zijn dagelijkse dosis te komen. Zijn zelf gefabriceerde wodka 'Tranen van het Komsomolmeisje' bevatte 15 gram lavendel, 15 gram ijzerkruid, 30 gram berkenhaarwater, 2 gram nagellak, 150 gram mondspoelwater en 150 gram limonade.

Na de val van de Sovjet-Unie is de alcoholconsumptie alleen maar gestegen. Een nieuw wodkalabel zorgt ook nu voor voorpaginanieuws in de kwaliteitskrant Argumenty i Fakty. Wodka gaat als een stoomwals door bijna elk Russisch gezin. Vooral onder mannen richt de drank een ravage aan. Het bericht uit Irkoetsk over 48 doden door alcoholvergiftiging bereikte ook Nederlandse kranten. Jongens, geboren in de periode 2001-2015, hebben nu een leeftijdsverwachting van nog geen 65 jaar. Omdat vrouwen nog steeds minder drinken is het gemiddelde leeftijdsverschil met mannen het hoogste ter wereld. Volgens Victor Jerofejev hoeft een Rus het woord wodka maar te horen of hij begint zich acuut onvoorspelbaar te gedragen. Illusies heeft hij niet: "In Rusland zijn we eerder gijzelaars van de wodka dan van welk politiek systeem ook."

Youtubefilmpje ‘Two Incredible Drunk Men’ (2008). 'Two incredible drunk men are trying to put a stump on their bicycle.'